Spis treści
454 kontakty: Aborygeni australijscy, Abu Maszar, Adi-budda, Agni, Akaśa, Akcelerator cząstek, Al-Ghazali, Al-Kindi, Albert Einstein, Aleksandr Friedman, Anaksymander, Anaksymenes, Anihilacja, Antykwark, Antymateria, Apeiron (filozofia), Arabowie, Arché, Archimedes, Arjabhata, Arystarch z Samos, Arystoteles, Śmierć cieplna Wszechświata, Asteroids, Astrofizyka, Astronautyka, Astronomia, Astronomia obserwacyjna, Światło, Atmosfera, Atom, Atomizm, Atum, Łacina, Ładunek elektryczny, Żydzi, Bariony, Bartel Leendert van der Waerden, Bóg, Bernard Fontenelle, Beryl (pierwiastek), BICEP, Bor, Bozon Higgsa, Bozon W, Bozon Z, Bozony, Bozony cechowania, Brahma, Brahman, ... Rozwiń indeks (404 jeszcze) »
Aborygeni australijscy
Aborygeni australijscy (od „od początku”, czyli „ci, którzy byli tu od początku”) – rdzenni mieszkańcy Australii.
Zobaczyć Wszechświat i Aborygeni australijscy
Abu Maszar
Abu Maszar Dżafar ibn Muhammad ibn Umar al-Balchi, znany także jako Albumazar lub Albumasar (arab. أبو معشر جعفر بن محمد بن عمر البلخي; ur. 10 sierpnia 787 w Balch, zm. 9 marca 886 w Wasit) – perski astronom, astrolog i matematyk pochodzący z Chorezmu.
Zobaczyć Wszechświat i Abu Maszar
Adi-budda
Adibuddha (chiń. 阿提佛陀 ātífótuó; kor. ajebult'a; jap. adaibutsuda; wiet. A-đê-phât-đa, Tối thắng Phật; tyb. mč'og.gi.dang.po'i.sangs.rgjas; mong. anghan burhan; pol. budda pierwotny; budda samoistny) – pierwotny, samoistny Budda.
Zobaczyć Wszechświat i Adi-budda
Agni
Agni jadący na baranie. Akwarela z XVIII w. Agni (dewanagari अग्नि, trl. agni, ogień) – w religii wedyjskiej bóg ognia (często identyfikowany z samym ogniem, wiązany także z „ogniem niebiańskim” – słońcem, błyskawicą), jedno z najważniejszych bóstw panteonu wedyjskiego.
Zobaczyć Wszechświat i Agni
Akaśa
Akaśa, Akasza (dewanagari आकाश, trl. ākāśa, ang. Akasha) – słowo pochodzące z sanskrytu oznaczające eter rozpatrywany w dwóch znaczeniach: w sensie mitologicznym i jako jeden z żywiołów.
Zobaczyć Wszechświat i Akaśa
Akcelerator cząstek
Akcelerator – urządzenie służące do przyspieszania cząstek elementarnych lub jonów do prędkości bliskich prędkości światła w próżni.
Zobaczyć Wszechświat i Akcelerator cząstek
Al-Ghazali
Al-Ghazali, właściwie Abu Hamid Muhammad ibn Muhammad at-Tusi-asz-Szafi (ur. ok. 1058 w Tus, zm. 1111 tamże) – filozof muzułmański, teolog, mistyk suficki.
Zobaczyć Wszechświat i Al-Ghazali
Al-Kindi
Al-Kindi (Jusuf Jakub ibn Ishak al-Kindi, ur. ok. 801 w Kufie, zm. ok. 879 w Bagdadzie) – arabski filozof muzułmański, teolog, matematyk, naukowiec i lekarz.
Zobaczyć Wszechświat i Al-Kindi
Albert Einstein
Albert Einstein (wym.) (ur. 14 marca 1879 w Ulm, zm. 18 kwietnia 1955 w Princeton) – fizyk teoretyk, noblista, obywatel Szwajcarii i USA pochodzenia niemiecko-żydowskiegoobywatelem Szwajcarii Einstein był przez większość życia, od roku 1901, a obywatelem USA został na starość, w roku 1940; por.
Zobaczyć Wszechświat i Albert Einstein
Aleksandr Friedman
Aleksandr Aleksandrowicz Friedman lub Friedmann (ros. Александр Александрович Фридман, ur. w Sankt Petersburgu, zm. 16 września 1925 tamże) – rosyjski naukowiec: matematyk, meteorolog, fizyk i kosmolog, profesor uniwersytetu w Permie (od roku 1918), a od 1920 w Piotrogrodzie.
Zobaczyć Wszechświat i Aleksandr Friedman
Anaksymander
nazwyZgodnie z publikacjąJohn Mansley Robinson, ''An Introduction to Early Greek Philosophy'', Houghton and Mifflin, 1968. Anaksymander z Miletu (gr. Anaksimandros ho Milesios, ok. 610–546 p.n.e.) – starogrecki filozof i polityk, jeden z pierwszych jońskich filozofów przyrody, reprezentant szkoły milezyjskiej jako prawdopodobny uczeń Talesa i nauczyciel Anaksymenesa.
Zobaczyć Wszechświat i Anaksymander
Anaksymenes
Anaksymenes z Miletu (gr. Άναξιμένης, ur. ok. 585 p.n.e., zm. ok. 525 p.n.e.) – presokratejski joński filozof przyrody, uczeń Anaksymandra, należący do szkoły milezyjskiej.
Zobaczyć Wszechświat i Anaksymenes
Anihilacja
Diagram Feynmana przedstawiający anihilację elektronu z pozytonem. Powstaje foton, który następnie produkuje parę kwark-antykwark. Antykwark emituje gluon. Anihilacja (z łac. annihilatio – unicestwienie, od nihil – nic) – proces prowadzący do całkowitej destrukcji materii posiadającej masę.
Zobaczyć Wszechświat i Anihilacja
Antykwark
Antykwark – antycząstka kwarka.
Zobaczyć Wszechświat i Antykwark
Antymateria
Antymateria – układ antycząstek.
Zobaczyć Wszechświat i Antymateria
Apeiron (filozofia)
Apeiron (ἄπειρον) to greckie słowo oznaczające „(to, co jest) nieograniczone”, „bezgraniczne”, „nieskończone” lub „nieokreślone”, od ἀ- a-, „bez” i πεῖραρ peirar, „koniec, limit”, „granica” and Scott.
Zobaczyć Wszechświat i Apeiron (filozofia)
Arabowie
'''Państwa, w których język arabski jest językiem urzędowym'''„zielony” – państwa, w których jest jedynym językiem urzędowym,„niebieski” – państwa, w których jest jednym z języków urzędowych Arabowie (’Arab, w pierwotnym znaczeniu: „koczownik”) – grupa ludów pochodzenia semickiego zamieszkująca od czasów starożytnych Półwysep Arabski.
Zobaczyć Wszechświat i Arabowie
Arché
Arché, zasada, prazasada (gr. etymologicznie oznacza zasadę, przyczynę, władzę) – w filozofii przedsokratejskiej termin oznaczający praprzyczynę wszystkich bytów, zasadę oraz najbardziej zasadnicze tworzywo, prasubstancję, z której powstały wszystkie rzeczy i zarazem podstawowy składnik rzeczywistości.
Zobaczyć Wszechświat i Arché
Archimedes
Pomnik przedstawiający Archimedesa – Berlin, Alt-Treptow, ogród Obserwatorium Archenholda Archimedes z Syrakuz (gr. Archimedes ho Syrakosios; ok. 287–212 p.n.e.) – grecki matematyk, fizyk i inżynier.
Zobaczyć Wszechświat i Archimedes
Arjabhata
Arjabhata (dewanagari: आर्यभट, trl. Āryabhaṭa) (ur. 476 w Kusumapurze (dzisiaj Patna), zm. 550) – matematyk i astronom indyjski, uznawany za jednego z najwybitniejszych w historii Indii.
Zobaczyć Wszechświat i Arjabhata
Arystarch z Samos
Ziemi Arystarch z Samos (gr. Aristarchos ho Samios; ok. 310–230 p.n.e.) – grecki astronom pochodzący z wyspy Samos, który jako pierwszy zaproponował heliocentryczny model Układu Słonecznego.
Zobaczyć Wszechświat i Arystarch z Samos
Arystoteles
Arystoteles (starogr., Aristotelēs, ur. 384 p.n.e. w Stagirze, zm. 322 p.n.e. w Chalkis) – filozof, jeden z trzech – obok Sokratesa i Platona – najsławniejszych filozofów starożytnej Grecji.
Zobaczyć Wszechświat i Arystoteles
Śmierć cieplna Wszechświata
Śmierć cieplna Wszechświata (Wielki Chłód) – hipotetyczny koniec zmian we Wszechświecie spowodowany maksymalizacjąentropii i osiągnięciem w ten sposób równowagi termicznej.
Zobaczyć Wszechświat i Śmierć cieplna Wszechświata
Asteroids
Asteroids – gra komputerowa stworzona przez firmę Atari, wydana została w roku 1979 na automaty do gry oraz konsolę Atari 2600.
Zobaczyć Wszechświat i Asteroids
Astrofizyka
ewolucję gwiazd – jeden z podstawowych wyników badań astrofizycznych. Astrofizyka – nauka z pogranicza fizyki i astronomii, czasem uznawana za dział tej drugiej, badająca ciała niebieskie, takie jak gwiazdy, czarne dziury, galaktyki i materia międzygwiazdowa – ich budowę, wzajemne oddziaływanie, prawa nimi rządzące oraz procesy fizyczne w skali kosmicznej.
Zobaczyć Wszechświat i Astrofizyka
Astronautyka
Astronautyka (kosmonautyka) – zespół dziedzin nauk ścisłych, technicznych, biologicznych, medycznych oraz humanistycznych, które zajmująsię lotami (gr. nautike – żegluga) poza atmosferę Ziemi oraz poznawaniem przestrzeni kosmicznej jak również znajdujących się w niej obiektów.
Zobaczyć Wszechświat i Astronautyka
Astronomia
kosmicznego teleskopu Hubble’a. Astronomia (gr. astronomía od ástron + nomos, „prawo rządzące gwiazdami”) – nauka przyrodnicza zajmująca się badaniem ciał niebieskich (np. gwiazd, planet, komet, mgławic, gromad i galaktyk) oraz zjawisk, które zachodząpoza Ziemią, jak również tych, które oddziałująw jej atmosferze, wnętrzu lub na powierzchni, a sąpochodzenia pozaplanetarnego (np.
Zobaczyć Wszechświat i Astronomia
Astronomia obserwacyjna
Teleskop Mayall Astronomia obserwacyjna – dział astronomii zajmujący się obserwacjami nieba jako podstawowym źródłem danych.
Zobaczyć Wszechświat i Astronomia obserwacyjna
Światło
Światło lampy w ciemności Światło Słońca o poranku Światło – pojęcie to ma inne znaczenie potoczne i w nauce.
Zobaczyć Wszechświat i Światło
Atmosfera
Górne warstwy atmosfery Ziemi; w tle widoczny zdeformowany przez ugięcie światła obraz Księżyca Atmosfera – gazowa powłoka otaczająca ciało niebieskie o masie wystarczającej do utrzymywania warstwy gazów w wyniku działania grawitacji.
Zobaczyć Wszechświat i Atmosfera
Atom
fm – ok. 100 000 razy mniej od rozmiarów chmury elektronowej. Atom – podstawowy składnik materii.
Zobaczyć Wszechświat i Atom
Atomizm
Atomizm fizykalny – teoria o ziarnistej, nieciągłej strukturze materii, twierdzenie, że materia składa się z niepodzielnych elementów, niegdyś atomów, a współcześnie: cząstek elementarnych.
Zobaczyć Wszechświat i Atomizm
Atum
Atum (egip. Itm) – jeden z głównych i najstarszych bogów starożytnego Egiptu.
Zobaczyć Wszechświat i Atum
Łacina
Łacina, język łaciński (łac.) – język indoeuropejski z latynofaliskiej podgrupy języków italskich.
Zobaczyć Wszechświat i Łacina
Ładunek elektryczny
Oddziaływanie ładunków o znakach zgodnych i przeciwnych. Eksperymenty Benjamina Franklina z latawcami doprowadziły go do wykrycia natury elektryczności atmosferycznej. Ładunek elektryczny ciała (lub układu ciał) – fundamentalna właściwość materii przejawiająca się w oddziaływaniu elektromagnetycznym ciał obdarzonych tym ładunkiem.
Zobaczyć Wszechświat i Ładunek elektryczny
Żydzi
Żydzi (dosł. „chwalcy Jahwe” lub „czciciele Jahwe” z hebr. Jehudim, יהודים, jid. Jidn, ייִדן, ladino ג׳ודיוס Gjudios) – naród semicki, zamieszkujący w starożytności Palestynę (określany wtedy jako Hebrajczycy albo Izraelici), posługujący się wówczas językiem hebrajskim, a w średniowieczu i czasach nowożytnych mieszkający w diasporze na całym świecie i posługujący się wieloma różnymi językami, w rezultacie czego niestanowiący jednolitej grupy religijnej i etnicznej.
Zobaczyć Wszechświat i Żydzi
Bariony
silnym oddziaływaniem przenoszonym przez gluony. Kwarki posiadająładunki kolorowe przenoszone przez gluony ładunki kolorowe Bariony – rodzina cząstek silnie oddziałujących fermionów (o spinie połówkowym).
Zobaczyć Wszechświat i Bariony
Bartel Leendert van der Waerden
Bartel Leendert van der Waerden (ur. 2 lutego 1903 w Amsterdamie, zm. 12 czerwca 1996 r. w Zurychu) – holenderski matematyk, pracujący twórczo w wielu dziedzinach matematyki.
Zobaczyć Wszechświat i Bartel Leendert van der Waerden
Bóg
Bóg stwarzający świat'', Muzeum Brytyjskie tetragram JHWH nad obrazem Jezusa Kopia obok Wawelu. Kraków Kaligrafia słowa Allah antyczny Bóg lub bóstwo – istota nadprzyrodzona, której istnienie (jednej bądź wielu) uznaje większość religii.
Zobaczyć Wszechświat i Bóg
Bernard Fontenelle
Bernard le Bovier de Fontenelle (ur. 11 lutego 1657 w Rouen, zm. 9 stycznia 1757 w Paryżu) – francuski filozof, religioznawca, pisarz i poeta.
Zobaczyć Wszechświat i Bernard Fontenelle
Beryl (pierwiastek)
Beryl (Be) – pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 4, metal należący do drugiej grupy głównej układu okresowego.
Zobaczyć Wszechświat i Beryl (pierwiastek)
BICEP
Detektor BICEP2 pod mikroskopem BICEP (Background Imaging of Cosmic Extragalactic Polarization) – seria eksperymentów dotyczących mikrofalowego promieniowania tła.
Zobaczyć Wszechświat i BICEP
Bor
Bor (B) – pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 5, półmetal z bloku p układu okresowego.
Zobaczyć Wszechświat i Bor
Bozon Higgsa
Bozon Higgsa (higson) – cząstka elementarna, nazwana nazwiskiem Petera Higgsa, który przewidział jego istnienie i w związku z tym dostał Nagrodę Nobla w 2013 roku.
Zobaczyć Wszechświat i Bozon Higgsa
Bozon W
diagramach Feynmana Bozon W (wuon) – cząstka elementarna pośrednicząca w oddziaływaniach słabych, wymieniana przez elektrony, neutrina i inne cząstki oddziałujące oddziaływaniem słabym podczas zderzeń.
Zobaczyć Wszechświat i Bozon W
Bozon Z
Bozon Z0 (zeton) – cząstka elementarna pośrednicząca w oddziaływaniach słabych, wymieniana przez np.
Zobaczyć Wszechświat i Bozon Z
Bozony
Bozony (od nazwiska fizyka Satyendra Bose) – cząstki posiadające całkowity spin.
Zobaczyć Wszechświat i Bozony
Bozony cechowania
Bozony cechowania – nośniki oddziaływań podstawowych.
Zobaczyć Wszechświat i Bozony cechowania
Brahma
Brahma Brahma (dewanagari ब्रह्मा) – w hinduizmie wraz z Wisznu i Śiwątworzy Trimurti.
Zobaczyć Wszechświat i Brahma
Brahman
Brahman (sanskryt ब्रह्मन्) – w hinduizmie to absolut, najwyższy,osobowy posiadający cechę wieczności (sat).
Zobaczyć Wszechświat i Brahman
Brahmanda
Brahmanda (trl. brahmānḍa, jajo Brahmy) – hinduistyczny makrokosmos, model świata materialnego o formie kosmicznego jaja, którego twórcąjest Brahma (czyli Śrikantha).
Zobaczyć Wszechświat i Brahmanda
Brahmandapurana
Brahmandapurana – hinduistyczny tekst religijny, jedna z osiemnastu wielkich puran (Mahapurana).
Zobaczyć Wszechświat i Brahmandapurana
Brookhaven National Laboratory
Brookhaven National Laboratory – multidyscyplinarne laboratorium naukowe w USA (stan Nowy Jork, hrabstwo Suffolk), w centralnej części wyspy Long Island.
Zobaczyć Wszechświat i Brookhaven National Laboratory
Buddyzm
„Koło Dharmy” – najczęściej spotykany buddyjski symbol. Flaga buddyjska Buddyzm (inna nazwa to: sanskr. Buddha Dharma; pāli. Buddha Dhamma lub Buddha Sasana – „Nauka Przebudzonego”) – nonteistyczny system filozoficzny i religijny, którego założycielem i twórcąjego podstawowych założeń był żyjący od około 560 do 480 roku p.n.e.
Zobaczyć Wszechświat i Buddyzm
Cambridge University Press
Siedziba główna wydawnictwa w Cambridge Cambridge University Press – angielska oficyna wydawnicza, działająca od 1534 na mocy edyktu króla Henryka VIII.
Zobaczyć Wszechświat i Cambridge University Press
Cechowanie (fizyka)
Cechowanie – to matematyczna procedura, występująca w kwantowej teorii pola, nakładająca na fermionowe pola kwantowe wymagania dodatkowej symetrii, zwanej symetriąlokalną. W kwantowej teorii pola wychodzi się od definicji lagranżjanów pól kwantowych, które sąrelatywistycznie niezmiennicze, czyli nie zmieniająsię mimo dokonania transformacji układu współrzędnych czasoprzestrzeni (por.
Zobaczyć Wszechświat i Cechowanie (fizyka)
Chemia
Roztwory substancji w butelkach laboratoryjnych, w tym woda amoniakalna i kwas azotowy, podświetlone na różne kolory Chemia (arab. كيمياء kīmijāʾ, الخيمياء al-chīmijāʾ prawdopodobnie od stgr. χημ(ε)ία chēm(e)ía, χυμεία chymeía „rozpuszczanie, stapianie”) – nauka przyrodnicza badająca naturę i właściwości substancji, a zwłaszcza przemiany zachodzące pomiędzy nimi.
Zobaczyć Wszechświat i Chemia
Christiaan Huygens
Christiaan Huygens (ur. 14 kwietnia 1629 w Hadze, zm. 8 lipca 1695 tamże) – holenderski uczony: matematyk, fizyk teoretyczny i doświadczalny, astronom oraz inżynier-wynalazca.
Zobaczyć Wszechświat i Christiaan Huygens
Chrześcijaństwo
Chrześcijaństwo (Christianismós), chrystianizm – religia monoteistyczna zaliczana do grupy abrahamicznej.
Zobaczyć Wszechświat i Chrześcijaństwo
Ciało doskonale czarne
Praktyczna realizacja modelu ciała doskonale czarnego za pomocąwnęki z niewielkim otworem natężenia napromienienia. Ciało doskonale czarne – wyidealizowane ciało fizyczne pochłaniające całkowicie padające na nie promieniowanie elektromagnetyczne, niezależnie od temperatury tego ciała, kąta padania i widma padającego promieniowania.
Zobaczyć Wszechświat i Ciało doskonale czarne
Ciało niebieskie
Ciało niebieskie – każdy naturalny obiekt fizyczny oraz układ powiązanych ze sobąobiektów lub ich struktur, występujący w przestrzeni kosmicznej poza granicąatmosfery ziemskiej.
Zobaczyć Wszechświat i Ciało niebieskie
Ciało stałe
Model budowy krystalicznego ciała stałego Ciało stałe – rodzaj fazy skondensowanej, każda substancja, która nie jest płynna, czyli zachowuje kształt.
Zobaczyć Wszechświat i Ciało stałe
Ciecz
wody Ciecz – stan skupienia materii pośredni między ciałem stałym a gazem, w którym ciało fizyczne trudno zmienia objętość, ale łatwo zmienia kształt.
Zobaczyć Wszechświat i Ciecz
Ciemna energia
międzygalaktyczny gaz oraz gwiazdy Ciemna energia (ang. dark energy) – hipotetyczna forma energii, która wypełnia całąprzestrzeń i wywiera na niąujemne ciśnienie, przyspieszając tempo rozszerzania się Wszechświata.
Zobaczyć Wszechświat i Ciemna energia
Ciemna materia
międzygalaktyczny gaz oraz gwiazdy Ciemna materia (ang. dark matter) – hipotetyczna materia nieemitująca i nieodbijająca promieniowania elektromagnetycznego.
Zobaczyć Wszechświat i Ciemna materia
Ciepło
Ciepło w fizyce – jeden z dwóch, obok pracy, sposobów przekazywania energii wewnętrznej układowi termodynamicznemuHalliday, Resnick i Walker, s. 197–198.
Zobaczyć Wszechświat i Ciepło
Coatlicue
Posążek Coatlicue z Narodowego Muzeum Antropologicznego w Meksyku Coatlicue (nah. „Ta, w sukni z wężów”, „Ta, w wężowej spódnicy”) – bogini ziemi, życia i śmierci.
Zobaczyć Wszechświat i Coatlicue
Creatio ex nihilo
''Stworzenie Adama'' Michał Anioł Creatio ex nihilo (łac. stworzenie z niczego) – pogląd filozoficzny i teologiczny, rozwijany głównie w chrześcijaństwie, wedle którego świat został stworzony z nicości przez Boga.
Zobaczyć Wszechświat i Creatio ex nihilo
Cyceron
Marek Tulliusz Cyceron, inaczej Marek Tulliusz CyceroNiekiedy w literaturze polskiej można również spotkać formy Ciceron lub Cicero.
Zobaczyć Wszechświat i Cyceron
Cywilizacja zachodnia
Samuela P. Huntingtona. Ciemnoniebieski – kraje bezwzględnie należące do cywilizacji zachodniej. Jasnoniebieski – kraje częściowo do niej należące Cywilizacja zachodnia, kultura zachodnia, Zachód, kultura europejska, kultura euroatlantycka – kultura bądź cywilizacja ukształtowana w Europie Zachodniej, a wraz z ekspansjągospodarczo-politycznąod czasów renesansu rozprzestrzeniona na inne tereny, w szczególności Amerykę Północną, Australię i NowąZelandię.
Zobaczyć Wszechświat i Cywilizacja zachodnia
Czas
Czas – wielkość fizyczna określająca kolejność zdarzeń oraz odstępy między zdarzeniami zachodzącymi w tym samym miejscu.
Zobaczyć Wszechświat i Czas
Czas Plancka
Czas Plancka – jednostka czasu w naturalnym systemie jednostek, oznaczana jako t_P.
Zobaczyć Wszechświat i Czas Plancka
Czas połowicznego rozpadu
Czas połowicznego rozpadu (zaniku), okres połowicznego rozpadu (zaniku) – czas, w którym liczba nietrwałych obiektów lub stanów zmniejsza się o połowę.
Zobaczyć Wszechświat i Czas połowicznego rozpadu
Czas snu
Czas snu (także alczeringa, alcziranga lub altjeringa; (w językach aborygeńskich malchera, alcheringa, mura-mura, Tjukurrpa i inne) – mitologia australijskich Aborygenów. Większość plemion aborygeńskich uważa, że wszystkie żywe stworzenia na Ziemi sąze sobąpowiązane i tworząjeden wielki system, który wywodzi się bezpośrednio od ich duchowych przodków z „czasu snu”.
Zobaczyć Wszechświat i Czas snu
Czasoprzestrzeń
Czasoprzestrzeń – zbiór zdarzeń zlokalizowanych w przestrzeni i czasie, wyposażony w strukturę afinicznąi metrycznąo określonej postaci, w zależności od analizowanego modelu fizycznej czasoprzestrzeni.
Zobaczyć Wszechświat i Czasoprzestrzeń
Czasoprzestrzeń Minkowskiego
Czasoprzestrzeń Minkowskiego – przestrzeń liniowa, na której zdefiniowano iloczyn skalarny (dokładniej: pseudoskalarny), rozważana w fizyce i matematyce.
Zobaczyć Wszechświat i Czasoprzestrzeń Minkowskiego
Cząstka
Cząstka – niewielki fragment materii, w znaczeniu potocznym zwykle ma kształt podobny do sfery.
Zobaczyć Wszechświat i Cząstka
Cząstka elementarna
Cząstka elementarna – cząstka, będąca podstawowym budulcem, czyli najmniejszym i nieposiadającym wewnętrznej struktury.
Zobaczyć Wszechświat i Cząstka elementarna
Cząstka skalarna
Cząstka skalarna (pot. skalar) – cząstka, do opisu której w mechanice kwantowej wystarcza jedna liczbowa funkcja zespolona, zależna od punktu czasoprzestrzeni.
Zobaczyć Wszechświat i Cząstka skalarna
Częstość występowania pierwiastków we Wszechświecie
Częstość występowania pierwiastków we Wszechświecie (abundancja pierwiastków chemicznych) – rozpowszechnienie poszczególnych pierwiastków chemicznych w całym Wszechświecie, ich udział w całej materii.
Zobaczyć Wszechświat i Częstość występowania pierwiastków we Wszechświecie
Częstotliwość
Trzy punkty, emitujące błyski z różnączęstotliwościąf w hercach Hz, która oznacza liczbę błysków w czasie jednej sekundy. T jest okresem, czyli czasem trwania jednej sekwencji. T oraz f sąwzajemnie odwrotne. Zmiana przebiegu czasowego drgań odpowiadająca wzrostowi częstotliwości Częstotliwość, częstość – wielkość fizyczna określająca liczbę cykli zjawiska okresowego występujących w jednostce czasu.
Zobaczyć Wszechświat i Częstotliwość
Długość fali
fali sinusoidalnej (wykres dla danej chwili; oś pozioma to odległość) Długość fali – najmniejsza odległość między dwoma punktami o tej samej fazie drgań (czyli między dwoma powtarzającymi się fragmentami fali).
Zobaczyć Wszechświat i Długość fali
Długość fizyczna
Długość fizyczna – miara fizyczna odległości pomiędzy dwoma punktami, liczona zgodnie z metrykąeuklidesową(zwykłym sposobem mierzenia odległości), albo w linii prostej (np. długość fali – odległość między jej dwoma węzłami) albo po krzywej (np. długość drogi przebytej przez ciało).
Zobaczyć Wszechświat i Długość fizyczna
De rerum natura
''De rerum natura'', 1570 papieża Sykstusa IV. De rerum natura (łac. „O naturze rzeczy”) – poemat z I wieku p.n.e., napisany heksametrem przez rzymskiego filozofa i poetę Lukrecjusza.
Zobaczyć Wszechświat i De rerum natura
Demokryt
Demokryt z Abdery (gr. Demokritos ho Abderites, dosł. Demokryt Abderyta, ur. ok. 460 p.n.e., zm. ok. 370 p.n.e.Imię to znaczy „sędzia ludu” od δῆμος „lud” i κριτής „sędzia”) – myśliciel i podróżnik, uczeń Leucypa, naukowiec, znany jako „śmiejący się filozof”.
Zobaczyć Wszechświat i Demokryt
Deuter
Deuter (D) – stabilny izotop wodoru występujący naturalnie.
Zobaczyć Wszechświat i Deuter
Dlaczego istnieje raczej coś niż nic
Oś czasu Wszechświata Dlaczego istnieje raczej coś niż nic?, Dlaczego w ogóle coś jest?, pytanie Leibniza – jeden z podstawowych problemów metafizycznych.
Zobaczyć Wszechświat i Dlaczego istnieje raczej coś niż nic
Droga Mleczna
Droga Mleczna – galaktyka spiralna z poprzeczką, w której znajduje się m.in.
Zobaczyć Wszechświat i Droga Mleczna
Druga zasada termodynamiki
Druga zasada termodynamiki – podstawowe prawo termodynamiki określające nieodwracalność niektórych procesów makroskopowych przebiegających ze skończonąprędkością.
Zobaczyć Wszechświat i Druga zasada termodynamiki
Dualizm korpuskularno-falowy
Dualizm korpuskularno-falowy – cecha obiektów kwantowych (np. fotonów czy elektronów) polegająca na przejawianiu, w zależności od sytuacji, właściwości falowych (dyfrakcja, interferencja) lub korpuskularnych (dobrze określona lokalizacja, pęd).
Zobaczyć Wszechświat i Dualizm korpuskularno-falowy
Dylatacja czasu
transformacji Lorentza. Dylatacja czasu – zjawisko różnic w pomiarze czasu dokonywanym równolegle w dwóch różnych układach odniesienia, z których jeden przemieszcza się względem drugiego.
Zobaczyć Wszechświat i Dylatacja czasu
Edmond Halley
Popiersie Halleya (Królewskie Obserwatorium Astronomiczne w Greenwich) Edmond Halley (imię zapisywane także jako Edmund; ur. w Haggerston, Shoreditch koło Londynu, zm. w Greenwich) – angielski astronom i matematyk.
Zobaczyć Wszechświat i Edmond Halley
Ekstrapolacja
* ekstrapolacja w matematyce.
Zobaczyć Wszechświat i Ekstrapolacja
Ekstrapolacja (matematyka)
Przykład problemu ekstrapolacji. Wartość w niebieskim polu, dla x.
Zobaczyć Wszechświat i Ekstrapolacja (matematyka)
Elektrodynamika klasyczna
Elektrodynamika klasyczna – dział fizyki zajmujący się własnościami i oddziaływaniem obiektów naładowanych, oraz opisem towarzyszących temu zjawisk, z pominięciem efektów kwantowych.
Zobaczyć Wszechświat i Elektrodynamika klasyczna
Elektron
Elektron, negaton, e−, β− – trwała cząstka elementarna (lepton), jeden z elementów atomu.
Zobaczyć Wszechświat i Elektron
Empedokles
Empedokles z Akragas (gr. Empedokles ho Akragantinos, ur. ok. 494, zm. ok. 434 p.n.e.) – starogrecki uczony: uzdrowiciel, filozof, poeta i polityk.
Zobaczyć Wszechświat i Empedokles
Empiryzm
Empiryzm (od empeiría – „doświadczenie”) – kierunek filozoficzny głoszący, że źródłem ludzkiego poznania sąwyłącznie lub przede wszystkim bodźce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata zewnętrznego, natomiast wszelkie idee, teorie itp.
Zobaczyć Wszechświat i Empiryzm
Energia (fizyka)
Uderzenie pioruna jest przykładem przemian energii kuli plazmowej Energia (gr. ενεργεια energeia od ἔργον ergon „praca”) – skalarna wielkość fizyczna charakteryzująca stan układu fizycznego (materii)Leksykon naukowo-techniczny WNT 1984 s.
Zobaczyć Wszechświat i Energia (fizyka)
Energia punktu zerowego
Energia punktu zerowego – w mechanice kwantowej najniższa możliwa energia jakąmoże przyjąć układ kwantowy.
Zobaczyć Wszechświat i Energia punktu zerowego
Era hadronowa
Era hadronowa – pojęcie stosowane w kosmologii dla określenia początkowej fazy rozwoju Wszechświata.
Zobaczyć Wszechświat i Era hadronowa
Era kwarkowa
Era kwarkowa – okres w ewolucji wczesnego Wszechświata, gdy podstawowe oddziaływania: grawitacji, elektromagnetyzmu, oddziaływań silnych i słabych uzyskały dzisiejsząpostać, ale temperatura Wszechświata była nadal zbyt wysoka, aby umożliwić połączenie kwarków w hadrony.
Zobaczyć Wszechświat i Era kwarkowa
Era leptonowa
Era leptonowa – pojęcie stosowane w kosmologii dla określenia jednej z początkowych faz rozwoju Wszechświata, następująca po erze hadronowej, a przed erąpromieniowania.
Zobaczyć Wszechświat i Era leptonowa
Era materii
Era materii – pojęcie stosowane w kosmologii dla określenie fazy rozwoju Wszechświata.
Zobaczyć Wszechświat i Era materii
Era Plancka
Era Plancka – pojęcie stosowane w kosmologii dla określenia fazy rozwoju wczesnego Wszechświata.
Zobaczyć Wszechświat i Era Plancka
Era promieniowania
Era promieniowania – pojęcie stosowane w kosmologii dla określenia początkowej fazy rozwoju Wszechświata.
Zobaczyć Wszechświat i Era promieniowania
Era rejonizacji
Schemat ewolucji Wszechświata i ery rejonizacji na skali czasu Galaktyki w okresie rejonizacji (symulacja) Era rejonizacji – okres ewolucji Wszechświata, w którym rozproszony w przestrzeni kosmicznej wodór został ponownie zjonizowany przez promieniowanie jonizujące.
Zobaczyć Wszechświat i Era rejonizacji
Eter (filozofia)
Eter (aithḗr) – w filozofii przyrody jeden z żywiołów, podstawowych elementów świata materialnego.
Zobaczyć Wszechświat i Eter (filozofia)
Eter (fizyka)
Wyobrażenie wiatru eteru Eter (aithḗr) – historyczna, odrzucona współczesnąnaukąteza o ośrodku, w którym rozchodziły się fale elektromagnetyczne w tym światło.
Zobaczyć Wszechświat i Eter (fizyka)
Eudoksos z Knidos
Eudoksos z Knidos gr. Eudoksos ho Knidios (ur. ok. 408 p.n.e. w Knidos, zm. ok. 355 p.n.e. tamże) – grecki uczony: matematyk, astronom, geograf i filozof pochodzący z Karii (w późniejszej Azji Mniejszej).
Zobaczyć Wszechświat i Eudoksos z Knidos
Europa
Europa Mapa polityczna Europy Europa – część świata leżąca na półkuli północnej, na pograniczu półkuli wschodniej i zachodniej.
Zobaczyć Wszechświat i Europa
Fałszywa próżnia
Fałszywa próżnia (ang. false vacuum) – metastabilny obszar przestrzeni, wykazujący własności stanu próżni, ale niestabilny z uwagi na możliwość tunelowania do stanu o niższej energii.
Zobaczyć Wszechświat i Fałszywa próżnia
Fala
Fale na wodzie po stuknięciu w powierzchnię wody patyczkiem Animacja fal na wodzie Fala morska Fala – zaburzenie rozprzestrzeniające się w ośrodku lub przestrzeni.
Zobaczyć Wszechświat i Fala
Falsyfikacja
Falsyfikacja (łac. falsum – fałsz) – odmiana jednego z rozumowań zwanego sprawdzaniem.
Zobaczyć Wszechświat i Falsyfikacja
Fantastyka naukowa
H.G. Wellsa „Z Berlina do Nowego Jorku w mniej niż godzinę!” – okładka magazynu ''Everyday Science and Mechanics'' z 1931 Fantastyka naukowa (ang. science fiction, w skrócie sci-fi, s.f. lub SF) – gatunek literacki, filmowy oraz gier komputerowych o fabule osnutej na przewidywanych osiągnięciach nauki i techniki oraz ukazującej ich wpływ na życie jednostki lub społeczeństwa.
Zobaczyć Wszechświat i Fantastyka naukowa
Fermiony
Fermiony (ang. fermion, od nazwiska włoskiego fizyka Enrico Fermiego) – cząstki posiadające niecałkowity spin wyrażony w jednostkach \hbar.
Zobaczyć Wszechświat i Fermiony
Filozofia
Herrada z Landsbergu, ''Hortus deliciarum'', ''Philosophia et septem artes liberales'' Rembrandt, ''Medytujący filozof'', 1632 Auguste Rodin, ''Myśliciel'', 1902 Filozofia (od: – „miły, ukochany” i – „mądrość”, tłumaczone jako „umiłowanie mądrości”) – różnie definiowany element kultury umysłowej.
Zobaczyć Wszechświat i Filozofia
Filozofia średniowieczna
Herrady z Landsbergu Zachodnioeuropejska filozofia średniowieczna – okres w historii filozofii obejmujący różne nurty filozoficzne rozwijane w średniowieczu na obszarze zachodniego chrześcijaństwa.
Zobaczyć Wszechświat i Filozofia średniowieczna
Filozofia indyjska
Mapa Indii Filozofia indyjska – filozofia uprawiana na subkontynencie indyjskim oraz na obszarach, w których zaznaczyły się indyjskie wpływy kulturowe (jak Azja Środkowa, Tybet, Indonezja, Indochiny).
Zobaczyć Wszechświat i Filozofia indyjska
Filozofia przedsokratejska
Filozofia przedsokratejska – okres w filozofii starożytnej przed wystąpieniem Sokratesa, obejmujący filozofów przyrody i często ujmowanych w osobnąkategorię sofistów.
Zobaczyć Wszechświat i Filozofia przedsokratejska
Filozofia przyrody
Bardzo bogatych godzinek księcia de Berry'', ok. 1410) Filozofia przyrody – dział filozofii zajmujący się refleksjąnad naturą, wiedząna jej temat oraz stosunkiem do niej człowieka.
Zobaczyć Wszechświat i Filozofia przyrody
Fizyka
400px Krakowie Fizyka (z, physis – „natura”) – podstawowa nauka przyrodnicza badająca najbardziej fundamentalne i uniwersalne właściwości materii i energii, ich przemiany oraz oddziaływania między nimi.
Zobaczyć Wszechświat i Fizyka
Fizyka atomowa
Fizyka atomowa – dział fizyki zajmujący się stanami elektronowymi w atomie, a więc wszystkim co określa własności chemiczne ciał.
Zobaczyć Wszechświat i Fizyka atomowa
Fizyka cząstek elementarnych
Fizyka cząstek elementarnych, fizyka wielkich energii, fizyka wysokich energii – dział fizyki, którego celem jest badanie cząstek elementarnych (subatomowych) oraz zachodzących między nimi oddziaływań.
Zobaczyć Wszechświat i Fizyka cząstek elementarnych
Fizyka jądrowa
rozpadu promieniotwórczego zaobserwowany przez A.H. Becquerela pod koniec XIX wieku Tabela nuklidów przedstawiająca ich stabilność broni termojądrowej Fizyka jądrowa – dział fizyki badający jądra atomowe – ich budowę i przemiany zwane jądrowymi reakcjami lub procesami.
Zobaczyć Wszechświat i Fizyka jądrowa
Fizyka materii skondensowanej
Fizyka materii skondensowanej – dział fizyki zajmujący się makroskopowymi własnościami fizycznymi materii.
Zobaczyć Wszechświat i Fizyka materii skondensowanej
Fizyka teoretyczna
Fizyka teoretyczna – sposób uprawiania fizyki polegający na matematycznym opisie praw przyrody, tworzeniu i rozwijaniu teorii, z których wnioski mogąbyć sprawdzone doświadczalnie.
Zobaczyć Wszechświat i Fizyka teoretyczna
Fizykalizm
Fizykalizm – pogląd filozoficzny, według którego wszystkie pojęcia naukowe sprowadzająsię do tych fizyki.
Zobaczyć Wszechświat i Fizykalizm
Foton
Foton (gr. φῶς – światło, w dopełniaczu – φωτός, nazwa stworzona przez Gilberta N. Lewisa) – cząstka elementarna z grupy bozonów, będąca nośnikiem oddziaływań elektromagnetycznych (bozon cechowania).
Zobaczyć Wszechświat i Foton
Gaja (mitologia)
Gaja (gr. Gaía, Gḗ ‘Ziemia’,, Terra) – w mitologii greckiej Ziemia-Matka.
Zobaczyć Wszechświat i Gaja (mitologia)
Galaktyka
Galaktyka Czarne Oko Galaktyka karłowata Galaktyka (z gr. γάλα, gála – mleko) – duży, grawitacyjnie związany układ gwiazd, pyłu i gazu międzygwiazdowego oraz niewidocznej ciemnej materii.
Zobaczyć Wszechświat i Galaktyka
Galaktyka karłowata
HST) Galaktyka karłowata – mała galaktyka zawierająca, zazwyczaj, od miliona do kilku miliardów gwiazd.
Zobaczyć Wszechświat i Galaktyka karłowata
Gaz
Gaz – stan skupienia materii, w którym ciało fizyczne łatwo zmienia kształt i zajmuje całądostępnąmu przestrzeń.
Zobaczyć Wszechświat i Gaz
Gęstość
Gęstość, masa właściwa – stosunek masy pewnej ilości substancji do zajmowanej przez niąobjętości.
Zobaczyć Wszechświat i Gęstość
Gęstość krytyczna (kosmologia)
Gęstość krytyczna – taka średnia gęstość materii nierelatywistycznej, jakąmiałby Wszechświat o zerowej krzywiźnie i płaskiej geometrii przestrzeni (zawierający wyłącznie materię nierelatywistyczną– model Einsteina-de Sittera).
Zobaczyć Wszechświat i Gęstość krytyczna (kosmologia)
Geometria
teorii strun stereometrii, udowodnione najpóźniej przez Teajteta (IV w. p.n.e.) płaszczyzny hiperbolicznej za pomocąsiedmiokątów foremnych – użyty tu model to dysk Poincarégo Geometria (gr. γεωμετρία; geo – ziemia, metria – miara) – jedna z głównych dziedzin matematyki; tradycyjnie i nieformalnie definiowana jako nauka o przestrzeni i jej podzbiorach zwanych figuramiGeometria, Encyklopedia Popularna PWN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986,, s.
Zobaczyć Wszechświat i Geometria
Geometria euklidesowa
Szkoła Euklidesa w Atenach(Obraz Raffaello Sanzio, 1509) Strona z dzieła ''Elementy'' Geometria euklidesowa – klasyczna odmiana geometrii opisana po raz pierwszy przez Euklidesa w dziele Elementy (z IV w. p.n.e.). Zebrał on całąówczesnąwiedzę matematycznąznanąGrekom, dziś jego dzieło przedstawia się jako pierwsząznanąaksjomatyzację w historii matematyki.
Zobaczyć Wszechświat i Geometria euklidesowa
Geometria nieeuklidesowa
proste równoległe w różnych geometriach. Płaszczyzna, punkt, prosta, kąt w ujęciu geometrii euklidesowej, sferycznej, hiperbolicznej Geometria nieeuklidesowa – geometria, która nie spełnia co najmniej jednego z aksjomatów geometrii euklidesowej.
Zobaczyć Wszechświat i Geometria nieeuklidesowa
Geometria różniczkowa
Geometria różniczkowa – dziedzina geometrii, badająca krzywe, powierzchnie i ich wielowymiarowe uogólnienia zwane hiperpowierzchniami i rozmaitościami, opierając się na geometrii analitycznej, szeroko stosując metody analizy matematycznej, głównie rachunku różniczkowego.
Zobaczyć Wszechświat i Geometria różniczkowa
Giordano Bruno
Giordano Bruno (właśc. Philippo Bruno, ur. w styczniu 1548 w Noli, zm. 17 lutego 1600 w Rzymie) – włoski filozof, teolog, poeta i przejściowo duchowny katolicki z zakonu dominikanów (1565/6–1579); renesansowy humanista, filozof hermetyczny.
Zobaczyć Wszechświat i Giordano Bruno
Gluon
diagramach Feynmana Pętla gluonowa Gluon (z, klej) – bezmasowa cząstka elementarna pośrednicząca w oddziaływaniach silnych (bozon pośredniczący).
Zobaczyć Wszechświat i Gluon
Gorąca ciemna materia
Gorąca ciemna materia – rodzaj ciemnej materii.
Zobaczyć Wszechświat i Gorąca ciemna materia
Gottfried Wilhelm Leibniz
Gottfried Wilhelm Leibniz, znany także pod nazwiskiem Leibnitz (ur. w Lipsku, zm. 14 listopada 1716 w Hanowerze) – niemiecki polihistor: prawnik, dyplomata, historyk i bibliotekarz, zajmujący się też filozofią, matematyką, fizykąteoretycznąi inżynieriąmechaniczną; doktor prawa i filozofii, przez większość kariery zatrudniony na dworze Księstwa Hanoweru.
Zobaczyć Wszechświat i Gottfried Wilhelm Leibniz
Gram
Gram, oznaczenie g – jednostka masy, jednostka podstawowa w układzie jednostek miar CGS (Centymetr Gram Sekunda).
Zobaczyć Wszechświat i Gram
Grawitacja
Upuszczenie młotka i piór: astronauta David Scott (z misji Apollo 15) na Księżycu przedstawiający legendarny eksperyment Galileusza Grawitacja, ciążenie powszechne – zjawisko fizyczne polegające na wzajemnym przyciąganiu się wszystkich ciał – wszelkich mas i innych postaci energii.
Zobaczyć Wszechświat i Grawitacja
Grawitacja kwantowa
Grawitacja kwantowa – grawitacja opisana z zastosowaniem formalizmu mechaniki kwantowej.
Zobaczyć Wszechświat i Grawitacja kwantowa
Grawiton
Diagram oddziaływań cząstek elementarnych, zawierający hipotetyczny grawiton (oznaczony symbolem G) Grawiton – hipotetyczna cząstka elementarna, która nie ma masy ani ładunku elektrycznego i przenosi oddziaływanie grawitacyjne.
Zobaczyć Wszechświat i Grawiton
Gromada galaktyk
Klasyfikacja gromad galaktyk Gromada galaktyk Abell S0740 Gromada galaktyk Abell 520 (kolor niebieski – ciemna materia, kolor różowy – gorący gazGovert Schilling, ''Ciemne sprawki'', w: Świat Nauki nr 1 (197) styczeń 2008, s. 12-13.) Gromada galaktyk – skupisko od kilkudziesięciu do kilku tysięcy galaktyk tworzących układ związany grawitacyjnie.
Zobaczyć Wszechświat i Gromada galaktyk
Grupa Lokalna Galaktyk
Mapa Grupy Lokalnej Grupa Lokalna Galaktyk (lub po prostu Grupa Lokalna, Układ Lokalny; ang. Local Group) – grupa kilkudziesięciu galaktyk (co najmniej 54), do której należy również nasza Galaktyka – Droga Mleczna.
Zobaczyć Wszechświat i Grupa Lokalna Galaktyk
Grupa SU(2)
Grupa SU(2), czyli specjalna grupa unitarna rzędu 2 – grupa macierzy unitarnych o wyznaczniku równym 1.
Zobaczyć Wszechświat i Grupa SU(2)
Gwiazda
ultrafiolecie Drogi Mlecznej. Gwiazda – kuliste ciało niebieskie, stanowiące skupisko powiązanej grawitacyjnie materii.
Zobaczyć Wszechświat i Gwiazda
Gwiazdy stałe
Obracającąsię Ziemię otacza sfera niebieska, na której znajdująsię gwiazdy stałe Gwiazdy stałe (łac. stellae fixae) – historyczna nazwa obiektów niebieskich, które dla ziemskiego obserwatora, nie wyposażonego w przyrządy astronomiczne, nie zmieniająswego położenia względem siebie, tworząc m.in.
Zobaczyć Wszechświat i Gwiazdy stałe
Hadrony
Hadrony (z gr. ἁδρός silny) – grupa silnie oddziałujących cząstek subatomowych złożonych z kwarków bądź gluonów.
Zobaczyć Wszechświat i Hadrony
Hadrony egzotyczne
Hadrony egzotyczne – grupa hadronów, czyli cząstek oddziałujących silnie, które nie sąmezonami złożonymi z pary kwark-antykwark, ani barionami złożonymi z trzech kwarków.
Zobaczyć Wszechświat i Hadrony egzotyczne
Hekatajos z Miletu
Hekatajos, wł.
Zobaczyć Wszechświat i Hekatajos z Miletu
Hel (pierwiastek)
Hel (He) – pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 2, z grupy helowców (gazów szlachetnych) w układzie okresowym.
Zobaczyć Wszechświat i Hel (pierwiastek)
Heliocentryzm
Heliocentryzm, grafika z dzieła ''Harmonia Macrocosmica'' (1660) Heliocentryzm, kopernikanizm (gr. ἡλιος hēlios – słońce, κέντρον kentron – centrum) – teoria budowy Układu Słonecznego, w której Słońce jest jego środkiem, a wszystkie planety – łącznie z Ziemią– je obiegają.
Zobaczyć Wszechświat i Heliocentryzm
Heraklit
Heraklit z Efezu (Herakleitos ho Ephesios), (ur. ok. 540 p.n.e., zm. ok. 480 p.n.e.) – presokratyczny filozof grecki, zaliczany do jońskich filozofów przyrody, urodzony w mieście Efez, w Jonii, u wybrzeży Azji Mniejszej.
Zobaczyć Wszechświat i Heraklit
Hierarchia
Hierarchia (z gr. „urząd najwyższego kapłana”).
Zobaczyć Wszechświat i Hierarchia
Hipoteza
Hipoteza (gr. ὑπόθεσις hypóthesis – przypuszczenie) – zdanie, które podlega konfirmacji lub falsyfikacji.
Zobaczyć Wszechświat i Hipoteza
Hipoteza rzadkiej Ziemi
Czy planety przyjazne życiu, takie jak Ziemia, sąbardzo rzadkie? Hipoteza jedynej (rzadkiej) Ziemi (ang. Rare Earth hypothesis) – hipoteza, według której Ziemia i jej otoczenie mająnieprawdopodobnie szczęśliwie dobranąkombinację parametrów astrofizycznych i geologicznych sprzyjającąpowstaniu złożonego wielokomórkowego życia.
Zobaczyć Wszechświat i Hipoteza rzadkiej Ziemi
Horyzont cząstek
Horyzont cząstek – największa odległość, z której cząstki (o masie spoczynkowej dodatniej lub zerowej) mogłyby przemieścić się do obserwatora w wieku Wszechświata.
Zobaczyć Wszechświat i Horyzont cząstek
Immanuel Kant
Immanuel Kant (ur. 22 kwietnia 1724 w Królewcu, zm. 12 lutego 1804 tamże) – niemiecki filozof, profesor logiki i metafizyki na Uniwersytecie Albrechta w Królewcu.
Zobaczyć Wszechświat i Immanuel Kant
Implozja (fizyka)
Schemat eksplozji (na górze) i implozji (na dole) Implozja (łac. im- 'w, do, ku' i (ex)plosio) – przeciwieństwo eksplozji ze względu na kierunek wybuchu, nagłe zapadanie się materii w zamkniętym obszarze (w szczególności, zapadanie się ścianek naczynia) pod wpływem panującego w nim podciśnienia.
Zobaczyć Wszechświat i Implozja (fizyka)
Inflacja kosmologiczna
Schemat ewolucji Wszechświata1) Wielki Wybuch, 2) epoka inflacji, 3) pierwotna nukleosynteza, 4) formowanie się galaktyk Inflacja kosmologiczna – hipoteza kosmologiczna zaproponowana przez Alana Gutha (1981).
Zobaczyć Wszechświat i Inflacja kosmologiczna
Interpretacja
* interpretacja (informatyka).
Zobaczyć Wszechświat i Interpretacja
Interwał czasoprzestrzenny
Interwał czasoprzestrzenny – uogólnienie pojęcia odległości na czterowymiarowączasoprzestrzeń.
Zobaczyć Wszechświat i Interwał czasoprzestrzenny
Isaac Newton
Isaac Newton, Izaak Newton (ur. w Woolsthorpe-by-Colsterworth, zm. w Kensington) – angielski uczony: fizyk, astronom, matematyk, filozof, alchemik, biblista i historyk oraz urzędnik państwowy.
Zobaczyć Wszechświat i Isaac Newton
Islam
Arabii Saudyjskiej i Afganistanu. pielgrzymek. Islam (al-islām – poddanie się woli Boga), mahometanizm – religia monoteistyczna, na początku XXI wieku druga na świecie pod względem liczby wyznawców po chrześcijaństwieW 2010 roku Pew Research Center oceniło liczbę muzułmanów na 1,57 miliarda, to jest 23% ludzkości.
Zobaczyć Wszechświat i Islam
Izotropowość
Izotropowość, izotropia (gr. isos 'równy, jednakowy'; trópos 'zwrot, obrót') – niezależność od kierunku, przeciwieństwo anizotropii.
Zobaczyć Wszechświat i Izotropowość
Jahwe
Jahwe (JHWH) – Bóg czczony w judaizmie i chrześcijaństwie, uważany za Istotę Najwyższą, pojmowany na sposób monoteistyczny.
Zobaczyć Wszechświat i Jahwe
Jądro atomowe
Atom helu (zacieniowany obszar) i jego jądro (powiększenie), czerwone – protony, błękitne – neutrony. Jądro atomowe – centralna część atomu składająca się z protonów i neutronów, powiązanych siłami jądrowymi, stanowiąca niewielkączęść objętości całego atomu, skupiona jest w nim prawie cała masa.
Zobaczyć Wszechświat i Jądro atomowe
Język starofrancuski
Faksymile przysięgi strasburskiej – przykład języka starofrancuskiego Język starofrancuski – grupa poddialektów romańskich z rodziny langues d’oïl, używanych od ok.
Zobaczyć Wszechświat i Język starofrancuski
Jednorodność (fizyka)
Jednorodność – wykazywanie jednakowych właściwości (rozszerzalność termiczna, przewodnictwo elektryczne, współczynnik załamania światła, szybkość wzrostu i rozpuszczania) w każdym małym obszarze objętości danej substancji w skali makroskopowej.
Zobaczyć Wszechświat i Jednorodność (fizyka)
Jednorodność (kosmologia)
Jednorodność – zasada mówiąca, że przestrzeń i rozłożenie w niej materii sąjednorodne, co oznacza, że żaden punkt nie jest wyróżniony.
Zobaczyć Wszechświat i Jednorodność (kosmologia)
Johannes Kepler
Johannes Kepler (ur. 27 grudnia 1571 w Weil der Stadt, zm. 15 listopada 1630 w Ratyzbonie) – niemiecki astronom, astrolog i matematyk, jedna z czołowych postaci rewolucji naukowej w XVII wieku.
Zobaczyć Wszechświat i Johannes Kepler
Jon
potencjałem elektrycznym: im intensywniejszy kolor, tym większy potencjał ujemny Jon (ze ion „idące, biegnące ”) – atom lub grupa atomów połączonych wiązaniami chemicznymi, która ma niedomiar lub nadmiar elektronów w stosunku do protonów.
Zobaczyć Wszechświat i Jon
Judaizm
data.
Zobaczyć Wszechświat i Judaizm
Kalendarz Kosmiczny
Kalendarz Kosmiczny – metoda wizualizacji chronologii wszechświata, skalowania jego obecnego wieku (13,8 miliarda lat) do jednego roku, aby użyć go do celów pedagogicznych w popularyzacji nauki lub nauczaniu o niej, a także uświadomienia sobie ogromnych różnic czasu między kolejnymi wydarzeniami.
Zobaczyć Wszechświat i Kalendarz Kosmiczny
Kalevala
pol. „Obrona Sampo”; mal. Akseli Gallen-Kallela) Jerzego Litwiniuka w polskim tłumaczeniu ''Kalevali'' Kalevala, Kalewala (dosł. „Kraina Kalevy”, ważnego mitycznego bohatera Finów, Estończyków, Karelów i innych ludów bałtycko-fińskich) – poemat epicki składający się z pieśni ludowych (tzw.
Zobaczyć Wszechświat i Kalevala
Kalpa
Mahajuga w hinduizmie Kalpa (sanskryt), eon – określenie bardzo długich okresów w historii świata w hinduizmie i buddyzmie.
Zobaczyć Wszechświat i Kalpa
Kanada (filozof)
Maharishi Kanada Kanada (sanskryt: कणाद Kaṇāda Kāśyapa) – filozof indyjski, żył prawdopodobnie w VI wieku p.n.e. Jeden z twórców systemu filozoficznego wajśeszika, autor Wajśeszikasutry.
Zobaczyć Wszechświat i Kanada (filozof)
Kelwin
150px Kelwin – jednostka temperatury w układzie SI, oznaczana symbolem K. Nazwa pochodzi od brytyjskiego fizyka Williama Thomsona, lorda Kelvina.
Zobaczyć Wszechświat i Kelwin
Klaudiusz Ptolemeusz
Andreasa Cellariusa Podstawowe elementy teorii PtolemeuszaA – epicyklB – ekwantC – deferentniebieski punkt – Ziemiaczerwony punkt – planeta krążąca wokół Ziemi Klaudiusz Ptolemeusz (także: Ptolemeusz Klaudiusz, Ptolemeusz, Aleksandryjczyk) (łac. Claudius Ptolemaeus, Klaudios Ptolemaios; ur.
Zobaczyć Wszechświat i Klaudiusz Ptolemeusz
Kondensat Bosego-Einsteina
pędu (prędkości) musi być odpowiednio większy, aby ich iloczyn był większy niż stała Plancka Kondensacja Bosego-Einsteina – efekt kwantowy zachodzący w układach podległych rozkładowi Bosego-Einsteina.
Zobaczyć Wszechświat i Kondensat Bosego-Einsteina
Kondensat fermionów
Kondensat fermionów to twór teoretyczny, zaproponowany przez Enrico Fermiego, nazywany na jego cześć czasami ciecząFermiego.
Zobaczyć Wszechświat i Kondensat fermionów
Kontrakcja (fonetyka)
Kontrakcja – ściągnięcie dwóch samogłosek (sąsiadujących lub rozdzielonych spółgłoską) w jedną.
Zobaczyć Wszechświat i Kontrakcja (fonetyka)
Kosmiczny Teleskop Hubble’a
Atlantis po ostatniej misji serwisowej STS-125, w 2009 roku. Discovery. Zdjęcie wykonano podczas drugiej misji serwisowej STS-82, w 1997. Budowa teleskopu Hubble’a Kosmiczny Teleskop Hubble’a, HST (od), teleskop Hubble’a – teleskop kosmiczny poruszający się po niskiej orbicie okołoziemskiej, nazwany na cześć amerykańskiego astronoma Edwina Hubble’a.
Zobaczyć Wszechświat i Kosmiczny Teleskop Hubble’a
Kosmita
Wyobrażenie kosmity z 1793 roku. Ilustracja z książki ''Przygody barona Münchhausena'', przedstawiająca istotę z Syriusza Kosmita, obcy – hipotetyczny przedstawiciel inteligentnej formy życia pozaziemskiego.
Zobaczyć Wszechświat i Kosmita
Kosmogonia
Kosmogonia, z gr. κόσμος, kósmos (wszechświat, także ład, porządek) oraz gónos (pochodzenie) – całość wyobrażeń o pochodzeniu świata dla danej religii lub systemu filozoficznego oraz dział astronomii, który zajmuje się geneząi ewolucjąciał niebieskich, przeważnie tych z Układu Słonecznego.
Zobaczyć Wszechświat i Kosmogonia
Kosmologia
Kosmologia (z gr. kósmos: porządek, wszechświat oraz lógos: słowo, nauka) – pierwotnie dział filozofii rozpatrujący świat materialny w świetle jego ostatecznych przyczyn.
Zobaczyć Wszechświat i Kosmologia
Kosmologia fizyczna
Kosmologia fizyczna (kosmologia relatywistyczna, kosmologia przyrodnicza, fizyka Wszechświata) – dziedzina nauk fizycznych, zajmująca się badaniem i opisywaniem Wszechświata w wielkich skalach, jego powstania, ewolucji do stanu obecnego oraz przyszłości.
Zobaczyć Wszechświat i Kosmologia fizyczna
Kosmologia obserwacyjna
Kosmologia obserwacyjna – dział astronomii, a dokładnie astrofizyki, zajmujący się badaniem Wszechświata, jego kształtu i ewolucji (do największej możliwej skali, po horyzont cząstek).
Zobaczyć Wszechświat i Kosmologia obserwacyjna
Kosmonauta
Jurij Gagarin, pierwszy kosmonauta (1961) Astronauta Bruce McCandless podczas spaceru kosmicznego, 11 lutego 1984 Kosmonauta, także astronauta oraz tajkonauta (z gr. - żeglarz) – osoba wyszkolona, wyposażona i odbywająca loty kosmiczne poza strefę bezpośredniego oddziaływania Ziemi w specjalnie przeznaczonym do tego pojeździe.
Zobaczyć Wszechświat i Kosmonauta
Krzywizna czasoprzestrzeni
Krzywizna czasoprzestrzeni − w ogólnej teorii względności własność czasoprzestrzeni wyrażona w równaniu pola za pomocątensora Einsteina.
Zobaczyć Wszechświat i Krzywizna czasoprzestrzeni
Krzywizna krzywej
Krzywiznę krzywej płaskiej definiuje się jako: Natomiast krzywiznę ze znakiem: gdzie \Delta\varphi jest kątem pomiędzy stycznymi do krzywej na końcach łuku, a \Delta S długościątego łuku.
Zobaczyć Wszechświat i Krzywizna krzywej
Kształt Wszechświata
Kształt Wszechświata – jeden z zakresów zainteresowania kosmologii.
Zobaczyć Wszechświat i Kształt Wszechświata
Kwant
Kwant – najmniejsza porcja, jakąmoże mieć lub o jakąmoże zmienić się dana wielkość fizyczna w pojedynczym zdarzeniu; np.
Zobaczyć Wszechświat i Kwant
Kwantowa teoria pola
Teorie pól kwantowych (ang. Quantum Field Theory, QFT) – współczesne teorie fizyczne tłumaczące oddziaływania podstawowe.
Zobaczyć Wszechświat i Kwantowa teoria pola
Kwark
Kwark – cząstka elementarna, fermion mający ładunek kolorowy (czyli podlegający oddziaływaniom silnym).
Zobaczyć Wszechświat i Kwark
Kwark dolny
Kwark dolny (ang. down, oznaczenie d) – jeden z kwarków, cząstka będąca podstawowym budulcem materii.
Zobaczyć Wszechświat i Kwark dolny
Kwark górny
Kwark górny (ang. up, oznaczenie u) – jeden z kwarków, cząstka będąca podstawowym budulcem materii.
Zobaczyć Wszechświat i Kwark górny
Kwark t
Kwark t (ang. top, true), kwark wysoki, kwark prawdziwy (w literaturze popularnonaukowej), inaczej zwany szczytowym lub wierzchnim – kwark należący do trzeciej generacji cząstek elementarnych.
Zobaczyć Wszechświat i Kwark t
Kwazar
Galaktyka NGC 4319 z kwazarem Markarian 205 (w prawym górnym rogu) Kwazar (z lub też, dosłownie „obiekt gwiazdopodobny emitujący fale radiowe”) – zwarte źródło ciągłego promieniowania elektromagnetycznego o ogromnej mocy, pozornie przypominające gwiazdę.
Zobaczyć Wszechświat i Kwazar
Kwintesencja (fizyka)
Kwintesencja (łac. quinta essentia, „piąty żywioł, piąta esencja”) – hipotetyczna forma ciemnej energii, postulowanej jako czynnik wyjaśniający obserwowane przyspieszanie ekspansji Wszechświata.
Zobaczyć Wszechświat i Kwintesencja (fizyka)
Laniakea
Supergromadę w Pawiu-Indianinie (Pavo-Indus Supercluster) Widzialnym Wszechświecie Laniakea (Supergromada Laniakea) – supergromada galaktyk o średnicy około 500 milionów lat świetlnych (ok. 160 Mpc), zawierająca około stu tysięcy galaktyk o łącznej masie ok.
Zobaczyć Wszechświat i Laniakea
Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki
Alfred Nobel Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki – osoby, które za swój wkład w rozwój fizyki zostały wyróżnione przez KrólewskąSzwedzkąAkademię Nauk NagrodąNobla.
Zobaczyć Wszechświat i Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki
Lód
Lód – stan stały wody; minerał z gromady tlenków o wzorze chemicznym H2O.
Zobaczyć Wszechświat i Lód
Lepton (mechanika kwantowa)
Leptony (z – lekki, drobny, cienki) − grupa 12 cząstek elementarnych (6 cząstek i 6 antycząstek), należących do grupy fermionów fundamentalnych, razem z kwarkami.
Zobaczyć Wszechświat i Lepton (mechanika kwantowa)
Leukippos
Leukippos z Miletu (mal. Luca Giordano, ok. 1652) Leukippos z Miletu (LeukipposImię to pochodzi od wyrazów λευκός ίππος (leukos hippos), co dosłownie oznacza „biały koń”.) – filozof grecki z V w. p.n.e., uznawany za twórcę atomizmu – teorii budowy materii, głoszącej, że jest ona zbudowana z małych, niepodzielnych, niezmiennych i nieprzenikliwych cząstek (atomów), otoczonych próżniąi różniących się między sobąkształtem, położeniem i porządkiem.
Zobaczyć Wszechświat i Leukippos
LHCb
Logo projektu LHCb – jeden z siedmiu eksperymentów używających detektorów cząstek elementarnych do gromadzenia danych w Wielkim Zderzaczu Hadronów (LHC) w CERN.
Zobaczyć Wszechświat i LHCb
Liczba
Liczby algebraiczne. Liczba – pojęcie abstrakcyjne, jedno z najczęściej używanych w matematyce.
Zobaczyć Wszechświat i Liczba
Linie spektralne
Widmo ciągłe Linie emisyjne Linie absorpcyjne Linia spektralna – ciemna lub jasna linia w jednolitym, ciągłym widmie, powstającąwskutek nadmiaru lub deficytu fotonów (w porównaniu z pobliskimi częstotliwościami) w wąskim zakresie częstotliwości.
Zobaczyć Wszechświat i Linie spektralne
Lit
Lit (Li, z ‛skała’) – pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 3.
Zobaczyć Wszechświat i Lit
Lot kosmiczny
Ziemi Lot kosmiczny – zastosowanie techniki kosmicznej, w celu wyniesienia statku kosmicznego w i poprzez przestrzeń kosmiczną.
Zobaczyć Wszechświat i Lot kosmiczny
Lukrecjusz
Portret imaginacyjny Lukrecjusza dłuta nieznanego włoskiego artysty (ok. 1860) ''De rerum natura'', 1570 Lukrecjusz, łac.
Zobaczyć Wszechświat i Lukrecjusz
Mahawisznu
Anata-Szesza Mahawisznu – pierwsza inkarnacja Wisznu.
Zobaczyć Wszechświat i Mahawisznu
Masa (fizyka)
Masa – jedna z podstawowych wielkości fizycznych określająca bezwładność (masa bezwładna) i oddziaływanie grawitacyjne (masa grawitacyjna) obiektów fizycznych.
Zobaczyć Wszechświat i Masa (fizyka)
Masa relatywistyczna
Masa relatywistyczna – wielkość fizyczna wprowadzana w niektórych ujęciach szczególnej teorii względności; jest tożsama, z dokładnościądo czynnika (czyli ze współczynnikiem proporcjonalności) c−1, z zerową(czasową) składowączterowektora energii-pędu (czteropędu) danego obiektu fizycznego.
Zobaczyć Wszechświat i Masa relatywistyczna
Masa spoczynkowa
Masa spoczynkowa (in. masa niezmiennicza lub po prostu masa) – wielkość fizyczna w fizyce relatywistycznej, charakteryzująca ciało bądź układ ciał, która nie zależy od układu odniesienia.
Zobaczyć Wszechświat i Masa spoczynkowa
Massachusetts Institute of Technology
Massachusetts Institute of Technology, skrótowiec: MIT – amerykańska uczelnia niepubliczna, politechnika o statusie uniwersyteckim, założona w 1861 w Cambridge w stanie Massachusetts.
Zobaczyć Wszechświat i Massachusetts Institute of Technology
Matematyka
Rafaela Santiego (XVI wiek); cyrkiel trzyma Euklides, grecki matematyk z III wieku p.n.e. Uniwersytetu Oksfordzkiego; na ziemi znajduje się parkietaż Penrose’a opisany po raz pierwszy przez jednego z pracowników tej placówki. Matematyka (z łac. mathematicus, od gr. μαθηματικός mathēmatikós, od μαθηματ-, μαθημα mathēmat-, mathēma, „nauka, lekcja, poznanie”, od μανθάνειν manthánein, „uczyć się, dowiedzieć”; prawd.
Zobaczyć Wszechświat i Matematyka
Materia (fizyka)
Skały jako przykład materii W fizyce termin materia ma kilka znaczeń.
Zobaczyć Wszechświat i Materia (fizyka)
Materializm
Materializm – teoria filozoficzna, według której istnieje tylko materia.
Zobaczyć Wszechświat i Materializm
Mechanika klasyczna
Mechanika klasyczna – dział mechaniki opisujący ruch ciał (kinematyka), wpływ oddziaływań na ruch ciał (dynamika) oraz badanie równowagi ciał materialnych (statyka).
Zobaczyć Wszechświat i Mechanika klasyczna
Mechanika kwantowa
równania Schrödingera. interferencyjny strumienia elektronów przechodzących przez podwójnąszczelinę Mechanika kwantowa – teoria fizyczna rozszerzająca mechanikę klasyczną, konieczna do poprawnego opisu mikroświata, tj.
Zobaczyć Wszechświat i Mechanika kwantowa
Metafizyka klasyczna
Metafizyka klasyczna albo filozofia pierwsza (gr. τα μετα τα φυσικά ta meta ta physika – „to, co po przyrodzie/ponad przyrodą”) – dziedzina wiedzy ukonstytuowana przez Arystotelesa, rozważająca byt jako byt oraz jego istotne właściwości i ostateczne przyczyny.
Zobaczyć Wszechświat i Metafizyka klasyczna
Metaliczność
Metaliczność – zawartość pierwiastków cięższych od helu (metali w rozumieniu astronomicznym) w gwieździe względem ich zawartości w Słońcu.
Zobaczyć Wszechświat i Metaliczność
Meteoroid
Meteoroidy – okruchy skalne (mniejsze od planetoid) poruszające się po orbitach wokół Słońca.
Zobaczyć Wszechświat i Meteoroid
Metryka Friedmana-Lemaître’a-Robertsona-Walkera
Metryka Friedmana-Lemaître’a-Robertsona-Walkera (FLRW) jest metrykąRiemanna, która reprezentuje jednorodny, izotropowy Wszechświat (spotykane sąjeszcze inne określenia metryki, np. metryka Friedmana-Robertsona-Walkera (FRW) lub metryka Robertsona-Walkera (RW)).
Zobaczyć Wszechświat i Metryka Friedmana-Lemaître’a-Robertsona-Walkera
Mezony
Mezony – cząstki elementarne należące do hadronów, o liczbie barionowej B.
Zobaczyć Wszechświat i Mezony
Michael Turner
Michael Turner (ur. 29 lipca 1949 r. w Los Angeles) – amerykański astrofizyk-kosmolog teoretyk, autor pojęcia „ciemna energia”'.
Zobaczyć Wszechświat i Michael Turner
Michio Kaku
– amerykańsko-japoński fizyk teoretyk, futurolog i popularyzator nauki, profesor Uniwersytu Nowojorskiego i kierownik jego katedry fizyki teoretycznej.
Zobaczyć Wszechświat i Michio Kaku
Mikołaj Kopernik
Dom Mikołaja Kopernika w Toruniu kapituły warmińskiej, której kanonikiem był Kopernik przez 48 lat życia,, (ur. 19 lutego 1473 w Toruniu, zm. przed 21 maja 1543 we Fromborku) – polski polihistor pochodzenia niemieckiego; prawnik, urzędnik, dyplomata, lekarz i niższy duchowny katolicki, doktor prawa kanonicznego, zajmujący się również astronomiąi astrologią, matematyką, ekonomią, strategiąwojskową, kartografiąi filologią.
Zobaczyć Wszechświat i Mikołaj Kopernik
Mikrofale
Kuchenka mikrofalowa wykorzystuje mikrofale do podgrzewania żywności Mikrofale – promieniowanie elektromagnetyczne o długości fali pomiędzy podczerwieniąa falami ultrakrótkimi.
Zobaczyć Wszechświat i Mikrofale
Mikrofalowe promieniowanie tła
Wilsona2. dane zebrane przez sondę COBE3. mapa wykonana przez sondę WMAP Mikrofalowe promieniowanie tła, promieniowanie reliktowe, CMB – rodzaj promieniowania elektromagnetycznego o rozkładzie termicznym energii, czyli widmie ciała doskonale czarnego o temperaturze 2,7249–2,7252 Kdla porównania neutrinowe promieniowanie tła ma temperaturę 1,95 K.
Zobaczyć Wszechświat i Mikrofalowe promieniowanie tła
Mion
Diagram Feynmana rozpadu mionu Diagram Feynmana rozpadu mionu Miony – nietrwałe cząstki elementarne, należące do leptonów.
Zobaczyć Wszechświat i Mion
Mit
Cornelisa van Poelenburgha z ok. 1630, galeria Mauritshuis w Hadze Mit – opowieść o bóstwach i istotach nadprzyrodzonych, przekazywana przez danąspołeczność, zawierająca w sobie wyjaśnienie sensu świata i ludzi w ich doświadczeniach zbiorowych oraz indywidualnych (według definicji etnoreligijnej) lub wywodzące się z tradycji ustnej ponadczasowe, anonimowe opowiadanie o postaciach nadprzyrodzonych, które trwa w kulturze dzięki ciągłym transformacjom i reinterpretacjom dokonywanym przez pisarzy, przy zachowaniu jednocześnie swojego pierwotnego sensu (według definicji literackiej).
Zobaczyć Wszechświat i Mit
Mitologia
Q.
Zobaczyć Wszechświat i Mitologia
Mitologia nordycka
Nordyccy bogowie byli śmiertelni. Tylko dzięki jabłkom Idunn mieli nadzieję doczekać Ragnaröku. Obraz J. Penrose, 1890. Mitologia nordycka – mitologia ludów krajów skandynawskich i nordyckich (północno-germańskich): Danii, Szwecji, Norwegii, Islandii oraz Wysp Owczych.
Zobaczyć Wszechświat i Mitologia nordycka
Mitologia sumeryjska
Mitologia sumeryjska – mitologia z południowych terenów Mezopotamii z okresu, kiedy były pod panowaniem Sumerów.
Zobaczyć Wszechświat i Mitologia sumeryjska
Model kosmologiczny
Model kosmologiczny – matematyczny i fizyczny model Wszechświata.
Zobaczyć Wszechświat i Model kosmologiczny
Model Lambda-CDM
Model Lambda-CDM (Λ-CDM, ang. Lambda-cold dark matter) – jeden z najpowszechniej uznawanych modeli kosmologicznych.
Zobaczyć Wszechświat i Model Lambda-CDM
Model standardowy
leptonów), cztery bozony cechowania przenoszące oddziaływania oraz bozon Higgsa, mający nadawać masę cząstkom, z którymi oddziałuje Diagram przedstawiający powiązania pomiędzy cząstkami elementarnymi Model standardowy – teoria fizyki cząstek podstawowych, zwanych też cząstkami elementarnymi, które sąpodstawowymi składnikami każdej materii.
Zobaczyć Wszechświat i Model standardowy
Moment pędu
Moment pędu, kręt – wektorowa wielkość fizyczna opisująca ruch ciała, zwłaszcza jego ruch obrotowy.
Zobaczyć Wszechświat i Moment pędu
Nadciekłość
Nadciekły hel tworzy na powierzchniach, z którymi się styka, cienkąbłonkę i wpływa do wewnętrznego naczynia Nadciekłość (także nadpłynność) – stan materii charakteryzujący się całkowitym zanikiem lepkości.
Zobaczyć Wszechświat i Nadciekłość
Natura
SST statku kosmicznego Apollo 17 Australii Erupcja wulkanu Galunggung Przyroda, in.
Zobaczyć Wszechświat i Natura
Nauka
Wojciech Gerson (1831–1901), ''Nauka'' (1870) Europie Okładka ''Everyday Science and Mechanics'' z 1931 roku Nauka – różnie definiowany element kultury, odznaczający się dążeniem do wiedzy.
Zobaczyć Wszechświat i Nauka
Nauki empiryczne
Nauki empiryczne, inaczej nauki indukcyjne – nauki klasyfikowane, będące wynikiem rozumowań indukcyjnych, stanowiące przeciwieństwo nauk dedukcyjnych, używających głównie rozumowań dedukcyjnych.
Zobaczyć Wszechświat i Nauki empiryczne
Nauki formalne
Nauki formalne, także: nauki aprioryczne, nauki dedukcyjne – w klasyfikacji nauk grupa nauk wyróżniona ze względu na kryterium przedmiotowe.
Zobaczyć Wszechświat i Nauki formalne
Nauki przyrodnicze
Nauki przyrodnicze – część nauk empirycznych badająca przyrodę, z wyłączeniem społeczeństwa.
Zobaczyć Wszechświat i Nauki przyrodnicze
Nauki społeczne
Nauki społeczne – nauki badające strukturę i funkcje dziejów społeczeństwa, jego kulturę, prawa i prawidłowości jego rozwoju.
Zobaczyć Wszechświat i Nauki społeczne
Neutrino
pionu (''π-meson''). Neutrino (ν) – cząstka elementarna należąca do leptonów.
Zobaczyć Wszechświat i Neutrino
Neutrinowe promieniowanie tła
Kosmiczne neutrinowe promieniowanie tła – promieniowanie w postaci neutrin, wypełniające cały Wszechświat i podobnie jak mikrofalowe promieniowanie tła, będące pozostałościąpo najwcześniejszych etapach w jego ewolucji.
Zobaczyć Wszechświat i Neutrinowe promieniowanie tła
Neutron
beta minus ładunki kolorowe przenoszone przez gluony. Każdy kwark może występować w trzech odmianach: czerwonej, zielonej i niebieskiej. Kolory nie sąna stałe przyporządkowane do pojedynczych kwarków, ponieważ między kwarkami zachodzi wymiana kolorów w oddziaływaniach silnych za pośrednictwem gluonów.
Zobaczyć Wszechświat i Neutron
Nieskończoność
Nieskończoność (symbol: ∞) – byt nieograniczony (w sensie wielkości bądź ilości), który przyjęło się oznaczać za pomocąznaku \infty, podobnego do „przewróconej ósemki” (lemniskata).
Zobaczyć Wszechświat i Nieskończoność
Nośniki oddziaływań
Nośniki oddziaływań – w teoriach kwantowych oddziaływania sąprzenoszone przez pewne cząstki zwane właśnie nośnikami oddziaływań lub kwantami oddziaływań.
Zobaczyć Wszechświat i Nośniki oddziaływań
Nukleosynteza
Nukleosynteza przykłady reakcji. Pochodzenie pierwiastków. Nukleosynteza – proces, w którym powstająnowe jądra atomowe w wyniku łączenia się nukleonów, czyli protonów i neutronów, lub istniejących już jąder atomowych i nukleonów.
Zobaczyć Wszechświat i Nukleosynteza
Nuklid
Nuklid – termin dwuznaczny.
Zobaczyć Wszechświat i Nuklid
Oś czasu dalekiej przyszłości
mgławicąplanetarną. Czarna dziura. Większość modeli dalekiej przyszłości Wszechświata sugeruje, że ostatecznie będąone ostatnimi pozostałymi ciałami niebieskimi. Choć nie da się z całąpewnościąprzewidzieć przyszłych wydarzeń, poniżej przedstawione wydarzenia jako oś czasu dalekiej przyszłości sąprzewidywane przez teorie lub hipotezy oparte na wiedzy naukowej i modelach fizycznych.
Zobaczyć Wszechświat i Oś czasu dalekiej przyszłości
Ośrodek międzygalaktyczny
Ośrodek międzygalaktyczny – niezwykle rozrzedzona materia składająca się przede wszystkim z wodoru i helu, wypełniająca przestrzeń pomiędzy galaktykami.
Zobaczyć Wszechświat i Ośrodek międzygalaktyczny
Ośrodek międzygwiazdowy
doi.
Zobaczyć Wszechświat i Ośrodek międzygwiazdowy
Obrót
Obrót – izometria parzysta płaszczyzny lub przestrzeni, mająca przynajmniej jeden punkt stały.
Zobaczyć Wszechświat i Obrót
Oddziaływania podstawowe
Oddziaływania podstawowe (fundamentalne, elementarne) – oddziaływania fizyczne obserwowane w przyrodzie, niedające się sprowadzić do innych oddziaływań.
Zobaczyć Wszechświat i Oddziaływania podstawowe
Oddziaływanie
Oddziaływanie − rodzaj działania, które występuje, gdy dwa lub więcej obiektów ma na siebie jakiś wpływ.
Zobaczyć Wszechświat i Oddziaływanie
Oddziaływanie elektromagnetyczne
Oddziaływanie elektromagnetyczne to jedno z czterech znanych fizyce oddziaływań elementarnych.
Zobaczyć Wszechświat i Oddziaływanie elektromagnetyczne
Oddziaływanie słabe
Oddziaływanie słabe – jedno z czterech oddziaływań uznanych za podstawowe.
Zobaczyć Wszechświat i Oddziaływanie słabe
Oddziaływanie silne
Oddziaływanie silne – jedno z czterech oddziaływań uznanych za podstawowe.
Zobaczyć Wszechświat i Oddziaływanie silne
Ogólna teoria względności
Albert Einstein – twórca ogólnej teorii względności Merkurego – zjawisko wyjaśnione przez teorię Einsteina Eddingtona potwierdzającej OTW Krzyż Einsteina – obraz stworzony przez soczewkowanie grawitacyjne Ogólna teoria względności (OTW) – teoria ciążenia autorstwa Alberta Einsteina, ogłoszona w 1915 rokuwtedy Einstein wyłożył jej równania w siedzibie Pruskiej Akademii Nauk.
Zobaczyć Wszechświat i Ogólna teoria względności
Opóźnienie Shapiro
Sygnał radiowy sondy przechodząc w pobliżu Słońca ulega niewielkiemu opóźnieniu Opóźnienie Shapiro (efekt Shapiro) – opóźnienie sygnału radiowego pod wpływem grawitacji.
Zobaczyć Wszechświat i Opóźnienie Shapiro
Osobliwość (astronomia)
Osobliwość – punkt lub linia, gdzie przyspieszenie grawitacyjne lub gęstość materii sąnieskończone.
Zobaczyć Wszechświat i Osobliwość (astronomia)
Pan (mitologia)
Pan (gr. Pán, łac. Pan, Faun, Faunus) – wywodzący się z Arkadii grecki bóg opiekuńczy lasów i pól, strzegący pasterzy oraz ich trzód.
Zobaczyć Wszechświat i Pan (mitologia)
Pangu
Pangu – w ludowych wierzeniach chińskich potężna istota, która stworzyła wszechświat.
Zobaczyć Wszechświat i Pangu
Panspermia
Panspermia Panspermia (ze starogr. πᾶν (pan) - wszystko i σπέρμα (sperma) - nasienie) – hipoteza, zgodnie z którążycie rozprzestrzenia się wśród ciał niebieskich dzięki naturalnym procesom, np.
Zobaczyć Wszechświat i Panspermia
Para wodna
Skroplona para wodna Para wodna – gazowy stan skupienia wody.
Zobaczyć Wszechświat i Para wodna
Paradoks Olbersa
Paradoks Olbersa Paradoks Olbersa – paradoks ukazujący sprzeczność pomiędzy obserwowanym ciemnym niebem nocnym a hipotezą, że nocne niebo powinno świecić jednostajnym blaskiem gwiazd je wypełniających.
Zobaczyć Wszechświat i Paradoks Olbersa
Paralaksa
Schemat przedstawiający efekt paralaksy. Z punktu widzenia A gwiazda wydaje się być przesunięta w stosunku do widoku jej z punktu widzenia B. Animacja przedstawiająca efekt paralaksy. Obiekty w oddali wydająsię przesuwać wolniej niż te pobliskie. Paralaksa (z gr. παράλλαξις) – efekt niezgodności różnych obrazów tego samego obiektu obserwowanych z różnych kierunków.
Zobaczyć Wszechświat i Paralaksa
Parametr spowolnienia
Parametr spowolnienia – bezwymiarowa wielkość przyspieszenia Wszechświata występująca w teorii Wielkiego Wybuchu.
Zobaczyć Wszechświat i Parametr spowolnienia
Pęd (fizyka)
Pęd – wektorowa wielkość fizyczna opisująca mechanikę, a więc ruch i oddziaływania obiektu fizycznego.
Zobaczyć Wszechświat i Pęd (fizyka)
Pentakwark
kolory sumujące się do białego, a czwarty kwark ma kolor będący parądo antykoloru antykwarka (żółty reprezentuje tu kolor antyniebieski); linie faliste oznaczajągluony przenoszące oddziaływanie silne Pentakwark – cząstka elementarna, hadron egzotyczny złożony z pięciu kwarków: czterech zwykłych i jednego antykwarka (lub odwrotnie).
Zobaczyć Wszechświat i Pentakwark
Periodyczne warunki brzegowe
Periodyczne warunki brzegowe w 2D Periodyczne warunki brzegowe (PWB) – zbiór warunków brzegowych, które często wybierane sąw celu przybliżenia dużego (nieskończonego) systemu poprzez wybór małej części zwanej komórkąjednostkową.
Zobaczyć Wszechświat i Periodyczne warunki brzegowe
Physis
Physis (gr. φύσις) jest to grecki termin teologiczny, filozoficzny i naukowy.
Zobaczyć Wszechświat i Physis
Pierwotna nukleosynteza
Pierwotna nukleosynteza – nukleosynteza, która zachodziła we wczesnej fazie ewolucji Wszechświata, w wyniku której doszło do powstania jąder atomowych innych niż proton (jądro wodoru 1H).
Zobaczyć Wszechświat i Pierwotna nukleosynteza
Pierwszy poruszyciel
Pierwszy poruszyciel (albo nieruchomy poruszyciel) łac. primus motor – w filozofii Arystotelesa przyczyna ruchu obrotowego piątego elementu (pozostałe to ziemia, ogień, powietrze i woda) znajdującego się na obwodzie świata.
Zobaczyć Wszechświat i Pierwszy poruszyciel
Pion (cząstka)
Mezon π+ (pion) złożony jest z kwarku ''u'' i antykwarku ''d'' neutrino mionowe) Mezon π (pion) – najlżejszy mezon, o zerowym spinie.
Zobaczyć Wszechświat i Pion (cząstka)
Pitagoras
Pitagoras (gr., Pythagóras; ur. ok. 572 p.n.e. na Samos lub w Sydonie, zm. ok. 497 p.n.e. w Metaponcie) – grecki matematyk, filozof, mistyk kojarzony ze słynnym twierdzeniem matematycznym nazwanym jego imieniem.
Zobaczyć Wszechświat i Pitagoras
Planck (misja kosmiczna)
Planck – misja satelity Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA), przeznaczonego do wykonania pomiarów anizotropii kosmicznego mikrofalowego promieniowania tła z wysokązdolnościąrozdzielczą.
Zobaczyć Wszechświat i Planck (misja kosmiczna)
Planeta
tło Syriusz B i Wenus. Planeta – ciało niebieskie (obiekt astronomiczny) spełniające kilka kryteriów.
Zobaczyć Wszechświat i Planeta
Planetoida
Daktyl. Planetoida 2004 FH w ruchu Planetoida (planeta + – postać), asteroida (– gwiaździsty), planetka – ciało niebieskie, nie będące planetą, księżycem planety, kometąlub meteoroidem, o zazwyczaj małych rozmiarach (od kilku metrów do czasem ponad 1000 km), obiegające gwiazdę (w szczególności Słońce).
Zobaczyć Wszechświat i Planetoida
Planetologia
Schiaparellego z 1888 roku i współczesna mapa oparta na obserwacjach satelitarnych Geolog-astronauta Harrison Schmitt pobiera próbki skał księżycowych do badań Aktywność wulkaniczna Io, przewidziana przez planetologów-teoretyków i obserwowana przez sondę Voyager 2 Planetologia, nauki planetarne – interdyscyplinarna dziedzina nauki, wywodząca się z astronomii, zajmująca się badaniem budowy i ewolucji planet, księżyców, oraz mniejszych ciał niebieskich, a także procesów na nich zachodzących.
Zobaczyć Wszechświat i Planetologia
Plazma
poziomów energetycznych do niższych stanów. Wyładowanie w kuli plazmowej Plazma (ang. plasma z gr. πλάσμα plásma „rzecz uformowana, ulepiona, wymyślona” od πλάσσειν, plássein ‘formować; modelować’) – zjonizowana materia o stanie skupienia przypominającym gaz, w którym znaczna część cząstek jest naładowana elektrycznie.
Zobaczyć Wszechświat i Plazma
Plazma kwarkowo-gluonowa
Plazma kwarkowo-gluonowa (QGP z ang. Quark-Gluon Plasma) – stan materii jądrowej występujący przy wysokich temperaturach i dużej gęstości materii.
Zobaczyć Wszechświat i Plazma kwarkowo-gluonowa
Poemat
Epos o Gilgameszu (przypuszczalnie XIII-XI w. p.n.e.) Poemat – dłuższy utwór wierszowany obejmujący ciąg wydarzeń tworzących fabułę lub grupę refleksji, opisów.
Zobaczyć Wszechświat i Poemat
Pole (fizyka)
Pole – przestrzenny rozkład pewnej wielkości fizycznej, zwłaszcza pośredniczący w oddziaływaniach.
Zobaczyć Wszechświat i Pole (fizyka)
Pole elektromagnetyczne
Pole elektromagnetyczne – pole fizyczne, stan przestrzeni, w której na obiekt fizyczny mający ładunek elektryczny działająsiły o naturze elektromagnetycznej.
Zobaczyć Wszechświat i Pole elektromagnetyczne
Pole Higgsa
Pole Brouta-Englerta-Higgsa (pole Higgsa) – skalarne pole postulowane w 1964 roku przez Petera Higgsa.
Zobaczyć Wszechświat i Pole Higgsa
Pole skalarne
Pole skalarne, np. pole temperatur lub ciśnienia; wartości pola w poszczególnych punktach przedstawiono za pomocąkolorów. Pole skalarne – przypisanie każdemu punktowi w przestrzeni fizycznej lub w przestrzeni abstrakcyjnej pewnej wielkości skalarnej (w fizyce - liczby, zazwyczaj mianowanej; w matematyce – liczby niemianowanej).
Zobaczyć Wszechświat i Pole skalarne
Pomiar
Pomiar – według współczesnej fizyki proces oddziaływania przyrządu pomiarowego z badanym obiektem, zachodzący w czasie i przestrzeni, którego wynikiem jest uzyskanie informacji o własnościach obiektu.
Zobaczyć Wszechświat i Pomiar
Powstanie i ewolucja Układu Słonecznego
dysku protoplanetarnego Powstanie i ewolucja Układu Słonecznego rozpoczęły się 4,6 miliarda lat temu, na skutek grawitacyjnego zapadnięcia się jednej z części niestabilnego obłoku molekularnego.
Zobaczyć Wszechświat i Powstanie i ewolucja Układu Słonecznego
Pozytonium
środka masy tworząpozytonium Model cząsteczki wodorku pozytonium Pozytonium (pozyt, pozytronium, symbol Ps) – quasi-stabilny układ złożony z elektronu i jego antycząstki – pozytonu.
Zobaczyć Wszechświat i Pozytonium
Pozytywizm
Pozytywizm – kierunek w filozofii i literaturze zainicjowany przez Auguste'a Comte'a w drugiej połowie XIX wieku (Kurs filozofii pozytywnej).
Zobaczyć Wszechświat i Pozytywizm
Pradakszina
świątyni hinduistycznej Pradakszina, parikrama – w hinduizmie i buddyzmie rytuał religijny polegający na okrążaniu zgodnie z ruchem wskazówek zegara świętego miejsca w taki sposób, aby zawsze mieć je po prawej stronie, stąd nazwa, z sanskrytu: dakszina „prawa strona”.
Zobaczyć Wszechświat i Pradakszina
Prawa fizyki
Prawa fizyki – pojęcia określające pewien niezmiennik występujący w przyrodzie.
Zobaczyć Wszechświat i Prawa fizyki
Prawa Keplera
Tycho Brahe mierzy położenie gwiazd i planet (1598) Prawa Keplera – trzy prawa astronomiczne opisujące ruch planet wokół Słońca odkryte przez Johannesa Keplera.
Zobaczyć Wszechświat i Prawa Keplera
Prawa zachowania
Prawa zachowania – prawa fizyki stwierdzające, że w układach fizycznych izolowanych od otoczenia określone wielkości fizyczne pozostająstałe.
Zobaczyć Wszechświat i Prawa zachowania
Prawo Gaussa (elektryczność)
Prawo Gaussa dla elektryczności – prawo wiążące pole elektryczne z jego źródłem, czyli ładunkiem elektrycznym.
Zobaczyć Wszechświat i Prawo Gaussa (elektryczność)
Prawo Hubble’a-Lemaître’a
Pierwotny wykres Hubble’a Prawo Hubble’a–Lemaître’a (dawniej prawo Hubble’a) – podstawowe prawo kosmologii obserwacyjnej, wiążące odległości galaktyk r z ich tzw.
Zobaczyć Wszechświat i Prawo Hubble’a-Lemaître’a
Prawo natury
Prawo natury, prawo naturalne (łac. ius naturale) – postulowany, odmienny od prawa pozytywnego porządek prawny.
Zobaczyć Wszechświat i Prawo natury
Prawo powszechnego ciążenia
Prawo powszechnego ciążenia, zwane także prawem powszechnego ciążenia Newtona – prawo głoszące, że każdy obiekt we wszechświecie przyciąga każdy inny obiekt z siłą, która jest wprost proporcjonalna do iloczynu ich mas i odwrotnie proporcjonalna do kwadratu odległości między ich środkami.
Zobaczyć Wszechświat i Prawo powszechnego ciążenia
Próżnia
Pompa do ilustracji zjawiska próżni Komora próżniowa (NASA) Próżnia – w rozumieniu tradycyjnym pojęcie równoważne pojęciu pustej przestrzeni.
Zobaczyć Wszechświat i Próżnia
Prędkość światła
Prędkość światła w zależności od kontekstu może oznaczać.
Zobaczyć Wszechświat i Prędkość światła
Problem horyzontu
Problem horyzontu Problem horyzontu – jeden z problemów wyjaśnianych przez kosmologię inflacyjną, stawiający pytanie, w jaki sposób obszary o rozłącznych horyzontach osiągnęły niemal identyczne temperatury.
Zobaczyć Wszechświat i Problem horyzontu
Promieniowanie
Promień lasera skierowany z obserwatorium do Księżyca, w celu zmierzenia odległości promieniowania jonizującego Promieniowanie, radiacja – rodzaj strumienia cząstek lub niektórych innych fal, a także proces ich wysyłania (emisji).
Zobaczyć Wszechświat i Promieniowanie
Promieniowanie elektromagnetyczne
Promieniowanie elektromagnetyczne (fala elektromagnetyczna) – rozchodzące się w przestrzeni zaburzenie pola elektromagnetycznego.
Zobaczyć Wszechświat i Promieniowanie elektromagnetyczne
Promieniowanie kosmiczne
Tory cząstek promieniowania kosmicznego zarejestrowane na fotografii (1960) Promieniowanie kosmiczne – promieniowanie złożone, zarówno korpuskularne jak i elektromagnetyczne, docierające do Ziemi z otaczającej jąprzestrzeni kosmicznej.
Zobaczyć Wszechświat i Promieniowanie kosmiczne
Proton
Proton, p (z – ‘pierwsze’) – trwała cząstka subatomowa z grupy barionów o ładunku +1 i masie spoczynkowej równej ok.
Zobaczyć Wszechświat i Proton
Prythiwi
Prythu ścigający Prythiwi pod postaciąkrowy Prythiwi (dewanagari पृथिवी, trl. pṛthivī, ang. Prithivi) – bogini staroindyjska, będąca personifikacjąziemi w hinduizmie wedyjskim.
Zobaczyć Wszechświat i Prythiwi
Przemieszczenie (fizyka)
thumb Przemieszczenie (wektor przesunięcia) – wektor łączący położenie początkowe z końcowym.
Zobaczyć Wszechświat i Przemieszczenie (fizyka)
Przestrzeń (fizyka)
Przestrzeń – w fizyce oznacza to, co nas otacza i w czym przebiegająwszystkie zjawiska fizyczne.
Zobaczyć Wszechświat i Przestrzeń (fizyka)
Przestrzeń euklidesowa
Przestrzeń euklidesowa – przestrzeń opisywana przez geometrię euklidesową.
Zobaczyć Wszechświat i Przestrzeń euklidesowa
Przestrzeń fazowa
Trajektoria oscylatora Duffinga. Na osi pionowej jest prędkość oscylatora, na osi poziomej jego położenie. Dwuwymiarowa przestrzeń stanów układu poruszającego się w jednym wymiarze. Na osi pionowej jest prędkość układu, na osi poziomej jego położenie. Układ zaczyna ruch od położenia x.
Zobaczyć Wszechświat i Przestrzeń fazowa
Przestrzeń jednospójna
Sfera jest jednospójna, gdyż każda pętla może być ściągnieta do punktu tak, że podczas ściągania pętla jest stale zawarta w sferze. Torus jest spójny, ale nie jest jednospójny, gdyż żadna z kolorowych pętli nie może być ściągnięta do punktu. Przestrzeń jednospójna – łukowo spójna przestrzeń topologiczna o trywialnej grupie podstawowej.
Zobaczyć Wszechświat i Przestrzeń jednospójna
Przestrzeń kosmiczna
Warstwy atmosfery (bez zachowania skali) Przestrzeń kosmiczna – przestrzeń poza obszarem ciał niebieskich.
Zobaczyć Wszechświat i Przestrzeń kosmiczna
Przestrzeń metryczna
Przestrzeń metryczna – zbiór z zadanąna nim metryką, tj.
Zobaczyć Wszechświat i Przestrzeń metryczna
Przestrzeń trójwymiarowa
Przestrzeń trójwymiarowa (3D) – potoczna nazwa przestrzeni euklidesowej o trzech wymiarach lub równoważnej jej przestrzeni kartezjańskiej.
Zobaczyć Wszechświat i Przestrzeń trójwymiarowa
Przesunięcie ku czerwieni
Widmo uzyskane na Ziemi i odebrane z odległej galaktyki Przesunięcie ku czerwieni, poczerwienienie, redshift – zjawisko fizyczne polegające na tym, że linie widmowe promieniowania elektromagnetycznego docierające z niektórych gwiazd lub galaktyk sąprzesunięte w stronę większych długości fali (mniejszych częstotliwości).
Zobaczyć Wszechświat i Przesunięcie ku czerwieni
Przyroda
* środowisko przyrodnicze.
Zobaczyć Wszechświat i Przyroda
Ptah
Ptah (czyt. pta) – bóg memficki.
Zobaczyć Wszechświat i Ptah
Pustka (astronomia)
Pustka – obszar przestrzeni kosmicznej o średnicy w przedziale od kilkudziesięciu do kilkuset milionów lat świetlnych, otoczony ze wszystkich stron supergromadami, zgrupowanymi we włókna.
Zobaczyć Wszechświat i Pustka (astronomia)
Pył (zanieczyszczenie)
Kamieniołomie Romanowo Pył – substancja mineralna, pozostałość procesu spalania albo ścierania lub kruszenia substancji stałych, takich jak minerały nieorganiczne, organiczne oraz metale.
Zobaczyć Wszechświat i Pył (zanieczyszczenie)
Radio
Radio (od – promień) – środek masowego komunikowania, służący do rozpowszechniania audycji dźwiękowych.
Zobaczyć Wszechświat i Radio
Równania Friedmana
Równania Friedmana – podstawowe równania kosmologii relatywistycznej.
Zobaczyć Wszechświat i Równania Friedmana
Równania Maxwella
James Clerk Maxwell Równania Maxwella – cztery podstawowe równania elektrodynamiki klasycznej zebrane i rozwinięte przez Jamesa Clerka Maxwella.
Zobaczyć Wszechświat i Równania Maxwella
Równanie Einsteina
soczewkowania grawitacyjnego z równaniem Einsteina na ścianie Muzeum Boerhaave w Lejdzie (Holandia) namalowany przez Stichtinga Tegenbeelda. Równanie Einsteina – równanie pola ogólnej teorii względności, zwane też równaniem pola grawitacyjnego.
Zobaczyć Wszechświat i Równanie Einsteina
Równanie różniczkowe cząstkowe
Równanie różniczkowe cząstkowe – równanie funkcyjne, w którym niewiadomąjest funkcja więcej niż jednej zmiennej i występująjej pochodne cząstkowe.
Zobaczyć Wszechświat i Równanie różniczkowe cząstkowe
Równoważność masy i energii
Równoważność masy i energii – koncepcja, według której masa (bezwładna) obiektu lub układu jest miarązawartej w nim energii.
Zobaczyć Wszechświat i Równoważność masy i energii
Równowaga termodynamiczna
Równowaga termodynamiczna – pojęcie stosowane w termodynamice.
Zobaczyć Wszechświat i Równowaga termodynamiczna
Reakcja jądrowa
Reakcje jądrowe – przemiany jąder atomowych wywołane ich oddziaływaniem wzajemnym bądź też ich oddziaływaniem z cząstkami elementarnymi.
Zobaczyć Wszechświat i Reakcja jądrowa
Redukcjonizm
Redukcjonizm – pogląd w filozofii nauki, stanowisko metodologiczne przyjmujące, że możliwe i właściwe jest wyjaśnienie i opis własności złożonego układu poprzez opis i wyjaśnienie zachowania jego części.
Zobaczyć Wszechświat i Redukcjonizm
Refrakcja
Załamanie światła Refrakcja Załamanie (połączone z częściowym odbiciem) promienia światła na płaskiej powierzchni szklanego półwalca Efekty wynikające z załamania światła Refrakcja – zmiana kierunku rozchodzenia się fali elektromagnetycznej lub akustycznej, załamanie fali związane ze zmianąjej prędkości (zob.
Zobaczyć Wszechświat i Refrakcja
Reguła Pauliego
Reguła Pauliego, zwana też zakazem Pauliego, czasem też zasadąPauliego lub prawem Pauliego – została zaproponowana przez Wolfganga Pauliego w 1925 dla wyjaśnienia zachowania się fermionów, czyli cząstek o spinie połówkowym.
Zobaczyć Wszechświat i Reguła Pauliego
Religia
rodzimowierstwa słowiańskiego (czwarty rząd) Procent obywateli uznających religię za bardzo ważną: do 19%, > 90% obszary niereligijne Religia – system wierzeń i praktyk określający relację między różnie pojmowanąsferąsacrum (świętością) i sferąboskąa społeczeństwem, grupąlub jednostką.
Zobaczyć Wszechświat i Religia
Religie abrahamowe
Symbole najważniejszych religii abrahamowych (kolejno: chrześcijaństwo; islam; judaizm; bahaizm) Zasięg religii abrahamowych (różowy). Religie abrahamowe lub abrahamiczne – religie mające swe korzenie w starożytnych przekazach żydowskiej świętej księgi Tory o Abrahamie, biblijnym patriarsze.
Zobaczyć Wszechświat i Religie abrahamowe
Renormalizacja
Renormalizacja – grupowanie modeli fizycznych w równoważne sobie postacie.
Zobaczyć Wszechświat i Renormalizacja
Rok świetlny
Rok świetlny – jednostka odległości stosowana w astronomii.
Zobaczyć Wszechświat i Rok świetlny
Rozmaitość
kuli) – to dwuwymiarowa rozmaitość: a) w dużej skali mamy geometrię nieeuklidesową– suma kątów dużego trójkąta jest > 180°, b) lokalnie mamy geometrię euklidesową– suma kątów małego trójkąta.
Zobaczyć Wszechświat i Rozmaitość
Rozmaitość pseudoriemannowska
Rozmaitość pseudoriemannowska (przestrzeń pseudoriemannowska) (M, p,q) – uogólnienie rozmaitości riemannowskiej: tensor metryczny g_(x) może tu być zarówno określony dodatnio, jak i nieokreślony, przy czym element liniowy poprzez odpowiedni wybór współrzędnych krzywoliniowych można sprowadzić – przynajmniej lokalnie, tj.
Zobaczyć Wszechświat i Rozmaitość pseudoriemannowska
Rozmaitość topologiczna
kuli) – to dwuwymiarowa rozmaitość: a). w dużej skali mamy geometrię nieeuklidesową– suma kątów dużego trójkąta jest > 180°, b). lokalnie mamy geometrię euklidesową– suma kątów małego trójkąta.
Zobaczyć Wszechświat i Rozmaitość topologiczna
Rzecz sama w sobie
„Rzecz sama w sobie”, noumen (gr. νοούμενoν; rzecz wyobrażona; pomyślana od nous – rozum, duch) – termin wprowadzony do filozofii przez Immanuela Kanta.
Zobaczyć Wszechświat i Rzecz sama w sobie
Rzeczywistość
Rzeczywistość – wszystko co istnieje.
Zobaczyć Wszechświat i Rzeczywistość
Saadja ben Josef
Saadja ben Josef (ur. 882 lub 892, zm. 942; hebr. סעדיה בן יוסף גאון; ang. Saadia Gaon) – rabin, żydowski filozof i komentator z okresu geonim.
Zobaczyć Wszechświat i Saadja ben Josef
Słońce
Słońce (łac. Sol, gr. Ἥλιος, trb. Hḗlios; symbol: ☉) – gwiazda centralna Układu Słonecznego, wokół której krąży Ziemia, inne planety tego układu, planety karłowate oraz małe ciała Układu Słonecznego.
Zobaczyć Wszechświat i Słońce
Scientific American
Scientific American – najstarszy amerykański miesięcznik popularnonaukowy wydawany od 28 sierpnia 1845 roku.
Zobaczyć Wszechświat i Scientific American
Sean M. Carroll
Sean M. Carroll (ur. 1966) – amerykański fizyk teoretyczny, profesor na Wydziale Fizyki California Institute of Technology (Caltech), bloger i popularyzator nauki, a także działacz racjonalistyczno-sceptyczny i ateistyczny.
Zobaczyć Wszechświat i Sean M. Carroll
Sekunda
Sekundy odmierzane przez wskazówkę zegarka (wskazówka sekundowa jest rozmyta) Sekunda, oznaczenie s, skrót sek. – jednostka czasu, jednostka podstawowa większości układów jednostek miar np.
Zobaczyć Wszechświat i Sekunda
Seleukos z Seleucji
Seleukos z Seleucji (albo z Babilonii) – żyjący i działający w II w. p.n.e. hellenistyczny astronom i filozof z Seleucji w Mezopotamii, Chaldejczyk z pochodzenia.
Zobaczyć Wszechświat i Seleukos z Seleucji
Siła
Siła – wektorowa wielkość fizyczna będąca miarąoddziaływań fizycznych między ciałami.
Zobaczyć Wszechświat i Siła
Siła elektrodynamiczna
Siła elektrodynamiczna – siła, z jakąpole magnetyczne działa na przewód elektryczny, w którym płynie prąd elektryczny.
Zobaczyć Wszechświat i Siła elektrodynamiczna
Soczewka
Soczewka Soczewka – urządzenie optyczne składające się z jednego lub kilku sklejonych razem bloków przezroczystego materiału (zwykle szkła, ale też różnych tworzyw sztucznych, żeli, minerałów, a nawet parafiny).
Zobaczyć Wszechświat i Soczewka
Soczewkowanie grawitacyjne
Dwa obrazy (I+,I-) źródła (S') soczewkowanego przez masę (L). Galaktyka LRG 3-757 zniekształca obraz dalszej galaktyki Soczewkowanie grawitacyjne – zakrzywienie promieni świetlnych w polu grawitacyjnym masywnego ciała niebieskiego prowadzące do ich skupienia.
Zobaczyć Wszechświat i Soczewkowanie grawitacyjne
Spadek swobodny
Spadek swobodny – ruch odbywający się wyłącznie pod wpływem ciężaru (siły grawitacji), bez oporów ośrodka.
Zobaczyć Wszechświat i Spadek swobodny
Spin (fizyka)
Przykład obracającego się ciała, które dopiero po obrocie o 720 stopni znajdzie się w tym samym stanie. Podobne właściwości ma fermion o spinie ½ nieoznaczoności kwantowej określone sąjedynie stożki możliwych usytuowań wektora spinu Spin – moment pędu (kręt) cząstki wynikający z jej natury kwantowej.
Zobaczyć Wszechświat i Spin (fizyka)
Stała grawitacji
Stała grawitacji (oznaczenie: G) – stała fizyczna służąca do opisu pola grawitacyjnego.
Zobaczyć Wszechświat i Stała grawitacji
Stała kosmologiczna
Stała kosmologiczna (zazwyczaj oznaczana wielkąliterąlambda – Λ) – stała zaproponowana przez Alberta Einsteina jako modyfikacja do jego własnej ogólnej teorii względności mająca pomóc w wyjaśnieniu modelu kosmologicznego Wszechświata znanego jako statyczny model Wszechświata.
Zobaczyć Wszechświat i Stała kosmologiczna
Stała Plancka
Stała Plancka, kwant działania (oznaczana przez h) – jedna z podstawowych stałych fizycznych.
Zobaczyć Wszechświat i Stała Plancka
Stałe fizyczne
Stała fizyczna (łac. constans) – wielkość fizyczna, która nie zmienia się w czasie i przestrzeni.
Zobaczyć Wszechświat i Stałe fizyczne
Stan makroskopowy
Stan makroskopowy – stan układu opisany przy użyciu zmiennych makroskopowych (np. ciśnienie, objętość, temperatura).
Zobaczyć Wszechświat i Stan makroskopowy
Stan skupienia materii
Stan skupienia materii – podstawowa forma, w jakiej występuje substancja, określająca jej podstawowe właściwości fizyczne.
Zobaczyć Wszechświat i Stan skupienia materii
Stan wzbudzony
Stan wzbudzony, stan wzbudzenia – stan związany układu kwantowomechanicznego mający większąenergię niż stan podstawowy.
Zobaczyć Wszechświat i Stan wzbudzony
Starożytna Grecja
Starożytna Grecja – cywilizacja, która w starożytności rozwijała się w południowej części Półwyspu Bałkańskiego, na wyspach mórz Egejskiego i Jońskiego, wybrzeżach Azji Mniejszej, a później także w innych rejonach Morza Śródziemnego.
Zobaczyć Wszechświat i Starożytna Grecja
Starożytny Egipt
Maska grobowa Tutanchamona – jeden z najbardziej rozpoznawalnych wytworów kultury staroegipskiej Starożytny Egipt (stegip. Kemet, Czarna Ziemia) – cywilizacja starożytnego Bliskiego Wschodu położona w północno-wschodniej Afryce w dolinie i delcie Nilu (z oazami Pustyni Libijskiej włącznie).
Zobaczyć Wszechświat i Starożytny Egipt
Statyczny model Wszechświata
Statyczny model Wszechświata – model kosmologiczny, według którego Wszechświat miałby trwać w stałym, niezmienionym stanie tj.
Zobaczyć Wszechświat i Statyczny model Wszechświata
Statystyka Bosego-Einsteina
Porównanie statystyk kwantowych Statystyka Bosego-Einsteina – statystyka dotycząca bozonów traktowanych jako gaz bozonowy, cząstek o spinie całkowitym, których nie obowiązuje zakaz Pauliego.
Zobaczyć Wszechświat i Statystyka Bosego-Einsteina
Stożek świetlny
Stożek świetlny (stożek zerowy) danego punktu czasoprzestrzeni – zbiór punktów czasoprzestrzeni, których odległość czasoprzestrzenna (interwał) od tego punktu wynosi zero (stąd nazwa „stożek zerowy”), co oznacza, że zdarzenie czasoprzestrzenne zachodzące w danym punkcie czasoprzestrzeni można połączyć ze zdarzeniem zachodzącym w dowolnym punkcie jego stożka świetlnego sygnałem przesłanym z prędkościągraniczną, równąprędkości światła w próżni (stąd nazwa „stożek świetlny”).
Zobaczyć Wszechświat i Stożek świetlny
Stopień swobody (fizyka)
Stopień swobody – zmienna pozwalająca opisać stan układu fizycznego.
Zobaczyć Wszechświat i Stopień swobody (fizyka)
Stworzenie świata według Biblii
Stanisława Wyspiańskiego Stworzenie świata – pojęcie biblijne wyjaśniające naturę i sposób powstania wszechświata.
Zobaczyć Wszechświat i Stworzenie świata według Biblii
Sumerowie
Sumeryjska figurka oranta z ogolonągłowąoraz w stroju w liściaste wzory (około 2400 roku p.n.e.) Sumerowie (sum. 𒊕𒈪, saĝ-ĝi6-ga, tłum. „czarnogłowi”) – starożytny lud nieznanego pochodzenia, który pod koniec IV tysiąclecia p.n.e. stworzył cywilizację w południowej Mezopotamii – Sumer.
Zobaczyć Wszechświat i Sumerowie
Supergromada
pustek pustki Supergromada – zgrupowanie setek lub tysięcy grup i gromad galaktyk.
Zobaczyć Wszechświat i Supergromada
Supernowa
Mgławica pozostała po „Gwieździe Keplera”, SN 1604 Supernowa w NGC 6946 Supernowa – termin określający kilka rodzajów kosmicznych eksplozji powodujących powstanie na niebie niezwykle jasnego obiektu, który już po kilku tygodniach lub miesiącach staje się niemal niewidoczny.
Zobaczyć Wszechświat i Supernowa
Supernowa typu Ia
Supernowa typu Ia – odmiana supernowej charakteryzująca się tym, że w jej widmie brak linii wodoru i helu, sąnatomiast obecne silne linie absorpcyjne krzemu, o długości 615,0 nm W odróżnieniu od innych rodzajów supernowych, obiekty typu Ia sąznajdowane we wszystkich typach galaktyk, nawet w eliptycznych.
Zobaczyć Wszechświat i Supernowa typu Ia
Symetria (fizyka)
Symetria – rodzaj symetrii, której podlegająprzestrzeń, pola kwantowe, równania pola, lagranżjany, hamiltoniany itp.
Zobaczyć Wszechświat i Symetria (fizyka)
Synonim
. Synonim (gr. synōnymos „równoimienny”) – wyraz lub dłuższe określenie równoważne znaczeniowo innemu (równoznacznik) lub na tyle zbliżone, że można nim zastąpić to drugie w odpowiednim kontekście (bliskoznacznik).
Zobaczyć Wszechświat i Synonim
Szczególna teoria względności
Lejdzie Szczególna teoria względności (STW) – teoria fizyczna stworzona przez Alberta Einsteina w 1905 rokuSpekulowano o tym, że współautorkąSTW mogła być pierwsza żona Alberta Einsteina – Mileva Marić – jednak te hipotezy zostały odrzucone.
Zobaczyć Wszechświat i Szczególna teoria względności
Szereg Fouriera
Szereg Fouriera – szereg pozwalający rozłożyć funkcję okresową, spełniającąwarunki Dirichleta, na sumę funkcji trygonometrycznych.
Zobaczyć Wszechświat i Szereg Fouriera
Tales z Miletu
Tales z Miletu (gr. Thales ho Milesios; VII/VI w. p.n.e.) – grecki uczony: filozof, matematyk i astronom okresu przedsokratejskiego, przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody.
Zobaczyć Wszechświat i Tales z Miletu
Taoizm
yang'' Taoizm (czasem zapisywany jako daoizm) – tradycyjny chiński system filozoficzny i religijny.
Zobaczyć Wszechświat i Taoizm
Taon
Taon – cząstka elementarna z grupy leptonów obdarzona ładunkiem ujemnym, średnim czasem życia 3×10−13 sekundy i dużąmasąwynoszącą1777 MeV/c2.
Zobaczyć Wszechświat i Taon
Technologia
Technologia – metoda przygotowania i prowadzenia procesu wytworzenia lub przetwarzania jakiegoś dobra lub informacji.
Zobaczyć Wszechświat i Technologia
Tensor metryczny
Tensor metryczny – tensor drugiego rzędu (o dwóch indeksach), symetryczny, charakterystyczny dla danego układu współrzędnych.
Zobaczyć Wszechświat i Tensor metryczny
Teoria fizyczna
Teoria fizyczna – zbiór twierdzeń obejmujący aksjomaty oraz wyprowadzone z nich twierdzenia spójnie opisujące językiem matematycznym obszary rzeczywistości fizycznej zgodne z wynikami pomiarów gromadzonych wcześniej doświadczeń i obserwacji.
Zobaczyć Wszechświat i Teoria fizyczna
Teoria geocentryczna
Geocentryczny model Wszechświatawedług teorii Ptolemeusza Uproszczone odwzorowanie ruchów planetna deferentach i epicyklach Ptolemeuszowski model geocentrycznej budowy wszechświata autorstwa portugalskiego kosmografa i kartografa Bartolomeu Velho (1568) Podstawowe elementy teorii PtolemeuszaA – epicyklB – ekwantC – deferentniebieski punkt – Ziemiaczerwony punkt – planeta krążąca wokół Ziemi Teoria geocentryczna (z gr.
Zobaczyć Wszechświat i Teoria geocentryczna
Teoria oddziaływań elektrosłabych
Teoria oddziaływań elektrosłabych (teoria małej unifikacji) – kwantowa teoria pola opisująca oddziaływania słabe oraz elektromagnetyczne.
Zobaczyć Wszechświat i Teoria oddziaływań elektrosłabych
Teoria stanu stacjonarnego (kosmologia)
Teoria stanu stacjonarnego – model kosmologiczny stworzony w 1948 roku przez Freda Hoyle'a, Thomasa Golda oraz Hermanna Bondiego jako alternatywa dla teorii Wielkiego Wybuchu.
Zobaczyć Wszechświat i Teoria stanu stacjonarnego (kosmologia)
Teoria strun
Poziomy:1. Makroskopowy2. Molekularny3. Atomowy4. Subatomowy – elektrony5. Subatomowy – kwarki6. Strunowy supergrawitacji Teoria strun (TS) – koncepcja w fizyce teoretycznej, zgodnie z którą.
Zobaczyć Wszechświat i Teoria strun
Teoria wszystkiego
Teoria wszystkiego (TW) (ToE) – hipotetyczna teoria opisująca w sposób spójny wszystkie zjawiska fizyczne i pozwalająca przewidzieć wynik dowolnego doświadczenia fizycznego.
Zobaczyć Wszechświat i Teoria wszystkiego
Teoria względności
Zakrzywienie czasoprzestrzeni wywołane masąZiemi Teoria względności (Alberta Einsteina) – nazwa dwóch klasycznych teorii fizycznych.
Zobaczyć Wszechświat i Teoria względności
Teorie wielkiej unifikacji
Teorie wielkiej unifikacji (GUT z ang. Grand Unification Theory) – teorie łączące chromodynamikę kwantowąi teorię oddziaływań elektrosłabych.
Zobaczyć Wszechświat i Teorie wielkiej unifikacji
Termodynamika
Termodynamika – dział fizyki zajmujący się badaniem energetycznych efektów wszelkich przemian fizycznych i chemicznych, które wpływająna zmiany energii wewnętrznej analizowanych układów.
Zobaczyć Wszechświat i Termodynamika
Tetrakwark
Tetrakwark – cząstka elementarna, hadron egzotyczny złożony z dwóch kwarków i dwóch antykwarków.
Zobaczyć Wszechświat i Tetrakwark
The Guardian
The Guardian – dziennik brytyjski prezentujący poglądy centrolewicowe, przez wiele lat zbliżony do Partii Pracy, wydawany przez Guardian News & Media (część Guardian Media Group plc).
Zobaczyć Wszechświat i The Guardian
Thomas Digges
Thomas Digges (//; ur. ok. 1546 w Wootton, zm. 24 sierpnia 1595 w Londynie) – angielski matematyk i astronom.
Zobaczyć Wszechświat i Thomas Digges
Tiamat
Tiamat – w mitologii babilońskiej bogini-matka, personifikacja słonych wód oceanu, należała do pierwszego pokolenia bóstw.
Zobaczyć Wszechświat i Tiamat
Topologia
powierzchni wyróżnianych przez topologię, jako przykład rozmaitości jednostronnej (nieorientowalnej) z brzegiem torusem Butelka Kleina – powierzchnia jednostronna (nieorientowalna) bez brzegu Topologia (gr. τόπος (tópos), miejsce, okolica; λόγος (lógos), słowo, nauka) – dział matematyki wyższej zajmujący się badaniem przestrzeni topologicznych, czyli najogólniejszych przestrzeni, dla których można zdefiniować pojęcie przekształcenia ciągłego.
Zobaczyć Wszechświat i Topologia
Torus (matematyka)
Torus z pokazanym najprostszym podziałem, pozwalającym obliczyć jego charakterystykę Eulera (tu W.
Zobaczyć Wszechświat i Torus (matematyka)
Transformacja Galileusza
Transformacja Galileusza – jest to transformacja współrzędnych przestrzennych i czasu z jednego układu odniesienia do innego, poruszającego się ruchem jednostajnym prostoliniowym względem pierwszego.
Zobaczyć Wszechświat i Transformacja Galileusza
Transformacja Lorentza
linii świata gwałtownie przyspieszającego obserwatora Animacja transformacji Lorentza Transformacja Lorentza, przekształcenie Lorentza – przekształcenie liniowe przestrzeni Minkowskiego umożliwiające obliczenie wielkości fizycznych w poruszającym się układzie odniesienia, jeśli wielkości te znane sąw danym układzie.
Zobaczyć Wszechświat i Transformacja Lorentza
Translacja (matematyka)
Translacja ''przesuwa'' każdy punkt figury bądź przestrzeni o tę samąodległość w ustalonym kierunku Translacja, przesunięcie równoległe – przekształcenie prostej, płaszczyzny lub dowolnej przestrzeni afinicznej, które można intuicyjnie rozumieć jako równoległe przesunięcie wszystkich punktów dziedziny bez jej deformacji i obracania.
Zobaczyć Wszechświat i Translacja (matematyka)
Twierdzenie Noether
Pierwsza strona artykułu „Invariante Variationsprobleme” (1918), w którym Noether dowiodła swojego twierdzenia. Twierdzenie Noether – twierdzenie udowodnione przez Emmy Noether, dotyczące związku zasad zachowania z symetriami ciągłymi.
Zobaczyć Wszechświat i Twierdzenie Noether
Twierdzenie o osobliwościach
Twierdzenie o osobliwościach – grupa różnych stwierdzeń dotyczących osobliwości, w tym kosmologicznych.
Zobaczyć Wszechświat i Twierdzenie o osobliwościach
Twierdzenie Pitagorasa
Suma pól kwadratów czerwonego i niebieskiego jest równa polu kwadratu fioletowego Twierdzenie Pitagorasa – twierdzenie geometrii euklidesowej o trójkątach prostokątnych.
Zobaczyć Wszechświat i Twierdzenie Pitagorasa
Układ inercjalny
Układ inercjalny (inaczej inercyjny, z łac. inertia „bezwładność”) – układ odniesienia, w którym każde ciało, niepodlegające zewnętrznemu oddziaływaniu z innymi ciałami, porusza się bez przyspieszenia (tzn. ruchem jednostajnym prostoliniowym) lub pozostaje w spoczynku.
Zobaczyć Wszechświat i Układ inercjalny
Układ planetarny
Podobne układy planetarne: 55 Cancri A i Układ Słoneczny w tej samej skali Układ planetarny, system planetarny – zbiór planet i innych ciał niebieskich, krążących wokół centralnej gwiazdy lub układu gwiazd.
Zobaczyć Wszechświat i Układ planetarny
Układ Słoneczny
Słońce, planety i planety karłowate Układu Słonecznego; wielkości w skali, odległości nie zachowująskalihttp://www.phrenopolis.com/perspective/solarsystem/ Grafika przedstawiająca Słońce i planety z zachowaniem skali zarówno odległości, jak i ich wielkości.. Układ Słoneczny – układ planetarny w Drodze Mlecznej, składający się ze Słońca i powiązanych z nim grawitacyjnie ciał niebieskich: ośmiu planetW styczniu 2016 roku opublikowano pracę, która wykazuje duże prawdopodobieństwo istnienia dziewiątej planety o masie rzędu 10 mas Ziemi poza orbitąNeptuna.
Zobaczyć Wszechświat i Układ Słoneczny
Układ współrzędnych sferycznych
Sferyczny układ współrzędnych – układ współrzędnych w trójwymiarowej przestrzeni euklidesowej.
Zobaczyć Wszechświat i Układ współrzędnych sferycznych
Uniwersytet Teksański w Austin
Uniwersytet Teksański w Austin, Uniwersytet Teksasu w Austin (zwyczajowo) – amerykański uniwersytet publiczny, jedna z czołowych uczelni badawczych w kraju usytuowana w Austin w Teksasie.
Zobaczyć Wszechświat i Uniwersytet Teksański w Austin
Wahadło Foucaulta
Wahadło Foucaulta w Panteonie w Paryżu Wahadło Foucaulta w Centrum Nauki Kopernik w Warszawie Wahadło Foucaulta – wahadło mające możliwość wahań w dowolnej płaszczyźnie pionowej.
Zobaczyć Wszechświat i Wahadło Foucaulta
Waju
Waju (dewanagari वायु, też: Wajudewa, śr per. Wej, Wat) – bóstwo nieskończonej przestrzeni i wiatru, czczone w wierzeniach Indii i Persji.
Zobaczyć Wszechświat i Waju
Właściwość chemiczna
Właściwość chemiczna – cecha substancji, którąmożna zaobserwować podczas reakcji chemicznej.
Zobaczyć Wszechświat i Właściwość chemiczna
Włókno (astronomia)
Włókno – jedna z największych struktur Wszechświata.
Zobaczyć Wszechświat i Włókno (astronomia)
Wedy
Wedy, Weda (dewanagari वेद „wiedza”) – święte księgi hinduizmu, najstarsza grupa religijnych tekstów sanskryckich, które stanowiły całość ówczesnej wiedzy człowieka o świecie ludzi i bogów; antologia tekstów z różnych okresów, o różnej tematyce, budowie i przeznaczeniu.
Zobaczyć Wszechświat i Wedy
Widzialny Wszechświat
Widzialny (obserwowalny) Wszechświat – obszar Wszechświata, wraz ze znajdującąsię w nim materią, który jest możliwy do zaobserwowania z Ziemi na chwilę obecną.
Zobaczyć Wszechświat i Widzialny Wszechświat
Wiek Wszechświata
Wiek Wszechświata – w standardowym modelu kosmologicznym (jednorodnym i izotropowym) – czas, który upłynął od Wielkiego Wybuchu (czyli czas kosmiczny w chwili obecnej).
Zobaczyć Wszechświat i Wiek Wszechświata
Wielki Kolaps
Wielki Kolaps Wielkiego Wybuchu. Wielki Kolaps stanowi odwrócenie tego procesu. Wielki Kolaps (Wielka Zapaść, Wielki Kres i Wielki Krach, Wielki Skurcz, z) – hipoteza kosmologiczna opisujących koniec istnienia Wszechświata.
Zobaczyć Wszechświat i Wielki Kolaps
Wielki Wybuch
osobliwość początkową. Linia czasu metrycznego rozszerzania przestrzeni, gdzie przestrzeń, włączając hipotetyczne, nieobserwowalne części wszechświata, jest przedstawiona na każdym etapie jako sekcje okręgów. Po lewej stronie zachodzi dramatyczne rozszerzenie w epoce inflacji; a w centrum ekspansja przyspiesza (koncepcja artysty; ani czas, ani wielkość nie sąna skali).
Zobaczyć Wszechświat i Wielki Wybuch
Wielkie Odbicie
mikrofalowego promieniowania tła, pokazująca obraz wczesnego Wszechświata (na podstawie danych zebranych przez sondę WMAP) Wielkie Odbicie (z ang. Big Bounce) – teoretyczny model cyklicznego powstawania i zapadania się Wszechświata.
Zobaczyć Wszechświat i Wielkie Odbicie
Wielkie Rozdarcie
Wielkie Rozdarcie Wielkie Rozdarcie (ang. Big Rip) – koncepcja kosmologiczna sformułowana przez Roberta Caldwella z uniwersytetu Dartmouth College próbująca wyjaśnić, jak będzie wyglądał koniec Wszechświata.
Zobaczyć Wszechświat i Wielkie Rozdarcie
Wieloświat
Wieloświat (metawszechświat, multiświat, multiwszechświat, superwszechświat, ultrawszechświat, multiwersum) – hipotetyczny zbiór wszelkich możliwych wszechświatów, zawierający w sobie wszystko inne (w tym wszystkie możliwe, potencjalne – niezależnie od rozważanych czasoprzestrzeni lub wymiarów, w których się znajdują– wszechświaty; w tym także tak zwane wszechświaty równoległe).
Zobaczyć Wszechświat i Wieloświat
Wierzenia Azteków
Kodeksu Borgia Religia Azteków – wierzenia plemion Mezoameryki nie sądokładnie znane.
Zobaczyć Wszechświat i Wierzenia Azteków
Wilkinson Microwave Anisotropy Probe
Mapa rozkładu temperatur mikrofalowego promieniowania tła uzyskana przez WMAP (wersja z 2012 roku) Wilkinson Microwave Anisotropy Probe (WMAP) – misja amerykańskiej agencji NASA mająca za zadanie wykonanie pomiarów temperatury promieniowania reliktowego wraz z jej rozkładem kątowym.
Zobaczyć Wszechświat i Wilkinson Microwave Anisotropy Probe
Woda
jeziora, a szary lądy skondensowana para wodna Woda (tlenek wodoru; nazwa systematyczna IUPAC: oksydan) – związek chemiczny o wzorze H2O, występujący w warunkach standardowych w stanie ciekłym.
Zobaczyć Wszechświat i Woda
Wodór
Wodór (H) – pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 1, niemetal z bloku s układu okresowego.
Zobaczyć Wszechświat i Wodór
Współrzędne współporuszające się
Współrzędne współporuszające się (ang. comoving coordinates) – pojęcie wprowadzone dla uproszczenia rozważań nad kształtem Wszechświata.
Zobaczyć Wszechświat i Współrzędne współporuszające się
Wszechświat (ujednoznacznienie)
* Wszechświat – w astrofizyce i kosmologii.
Zobaczyć Wszechświat i Wszechświat (ujednoznacznienie)
Wyjaśnianie
Wyjaśnianie, tłumaczenie, eksplanacja – zadanie myślowe polegające na wskazaniu racji dla stwierdzonego zdania; jedna z najbardziej znanych odmian rozumowania obok wnioskowania, dowodzenia i sprawdzania.
Zobaczyć Wszechświat i Wyjaśnianie
Wymiar (matematyka)
Wymiar – minimalna liczba niezależnych parametrów potrzebnych do opisania jakiegoś zbioru.
Zobaczyć Wszechświat i Wymiar (matematyka)
Wzór Lorentza
Lejdzie, 2017 rok Wzór Lorentza – wzór na skrócenie odległości, zwane też skróceniem Lorentza lub Lorentza-Fitzgeralda.
Zobaczyć Wszechświat i Wzór Lorentza
XVII wiek
XVI wiek XVIII wiek Lata 1600. • Lata 1610. • Lata 1620. • Lata 1630. • Lata 1640. • Lata 1650. • Lata 1660. • Lata 1670. • Lata 1680. • Lata 1690. 1601 1602 1603 1604 1605 1606 1607 1608 1609 1610 1611 1612 1613 1614 1615 1616 1617 1618 1619 1620 1621 1622 1623 1624 1625 1626 1627 1628 1629 1630 1631 1632 1633 1634 1635 1636 1637 1638 1639 1640 1641 1642 1643 1644 1645 1646 1647 1648 1649 1650 1651 1652 1653 1654 1655 1656 1657 1658 1659 1660 1661 1662 1663 1664 1665 1666 1667 1668 1669 1670 1671 1672 1673 1674 1675 1676 1677 1678 1679 1680 1681 1682 1683 1684 1685 1686 1687 1688 1689 1690 1691 1692 1693 1694 1695 1696 1697 1698 1699 1700 ---- Europa w XVII wieku.
Zobaczyć Wszechświat i XVII wiek
XVIII wiek
XVII wiek XIX wiek Lata 1700. • Lata 1710. • Lata 1720. • Lata 1730. • Lata 1740. • Lata 1750. • Lata 1760. • Lata 1770. • Lata 1780. • Lata 1790. 1701 1702 1703 1704 1705 1706 1707 1708 1709 1710 1711 1712 1713 1714 1715 1716 1717 1718 1719 1720 1721 1722 1723 1724 1725 1726 1727 1728 1729 1730 1731 1732 1733 1734 1735 1736 1737 1738 1739 1740 1741 1742 1743 1744 1745 1746 1747 1748 1749 1750 1751 1752 1753 1754 1755 1756 1757 1758 1759 1760 1761 1762 1763 1764 1765 1766 1767 1768 1769 1770 1771 1772 1773 1774 1775 1776 1777 1778 1779 1780 1781 1782 1783 1784 1785 1786 1787 1788 1789 1790 1791 1792 1793 1794 1795 1796 1797 1798 1799 1800 ----.
Zobaczyć Wszechświat i XVIII wiek
XXI wiek
XX wiek ~ XXI wiek ~ XXII wiek Lata 2000. • Lata 2010. • Lata 2020. • Lata 2030. • Lata 2040. • Lata 2050. • Lata 2060. • Lata 2070. • Lata 2080. • Lata 2090. 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031 2032 2033 2034 2035 2036 2037 2038 2039 2040 2041 2042 2043 2044 2045 2046 2047 2048 2049 2050 2051 2052 2053 2054 2055 2056 2057 2058 2059 2060 2061 2062 2063 2064 2065 2066 2067 2068 2069 2070 2071 2072 2073 2074 2075 2076 2077 2078 2079 2080 2081 2082 2083 2084 2085 2086 2087 2088 2089 2090 2091 2092 2093 2094 2095 2096 2097 2098 2099 2100 ---- XXI wiek – obecny wiek naszej ery, pierwszy wiek trzeciego tysiąclecia według kalendarza gregoriańskiego.
Zobaczyć Wszechświat i XXI wiek
Yin i yang
Koncepcja yin i yang pochodzi z antycznej filozofii chińskiej i metafizyki.
Zobaczyć Wszechświat i Yin i yang
Ymir (mitologia)
Ymir (Imir, też Aurgelmir, Brimir lub Blain) – w mitologii nordyckiej pierwsza żywa istota, praolbrzym, który wyłonił się z ciepłej wody w otchłani Ginnungagap.
Zobaczyć Wszechświat i Ymir (mitologia)
Z(4430)
Z(4430) – cząstka subatomowa, odkryty w eksperymencie Belle hadron egzotyczny zbudowany z czterech kwarków (tetrakwark).
Zobaczyć Wszechświat i Z(4430)
Zasada kopernikańska
Zasada kopernikańska – zasada filozoficzna, według której położenie Ziemi we Wszechświecie nie jest w żaden sposób uprzywilejowane.
Zobaczyć Wszechświat i Zasada kopernikańska
Zasada kosmologiczna
Głębokie Południowe Pole Hubble’a demonstruje zasadę kosmologicznąZasada kosmologiczna – postulat w kosmologii teoretycznej i obserwacyjnej używany w co najmniej dwóch znaczeniach.
Zobaczyć Wszechświat i Zasada kosmologiczna
Zasada zachowania energii
Zasada zachowania energii – sformułowane przez Émilie du Châtelet empiryczne prawo fizyki, stwierdzające, że w układzie izolowanym suma wszystkich rodzajów energii układu jest stała w czasie.
Zobaczyć Wszechświat i Zasada zachowania energii
Zasada zachowania momentu pędu
Zasada zachowania momentu pędu – jedna z zasad zachowania w mechanice.
Zobaczyć Wszechświat i Zasada zachowania momentu pędu
Zasady antropiczne
Zasady antropiczne (anthropos „człowiek”) – grupa postulatów i hipotez w kosmologii i w filozofii, wiążących globalne własności Wszechświata i jego praw z istnieniem w nim obserwatora.
Zobaczyć Wszechświat i Zasady antropiczne
Zdarzenie (fizyka cząstek elementarnych)
W fizyce cząstek elementarnych, zdarzenie oznacza rezultat oddziaływań podstawowych pomiędzy cząstkami, następującego w bardzo krótkim przedziale czasu oraz dobrze zlokalizowanym miejscu w przestrzeni.
Zobaczyć Wszechświat i Zdarzenie (fizyka cząstek elementarnych)
Zdarzenie czasoprzestrzenne
Zdarzenie czasoprzestrzenne – podstawowe pojęcie z zakresu teorii względności: jest to krótkotrwałe zjawisko fizyczne, obejmujące niewielki obszar przestrzenny; zdarzenie – coś, o czym można powiedzieć, gdzie i kiedy zaszło”.
Zobaczyć Wszechświat i Zdarzenie czasoprzestrzenne
Ziemia
Ziemia (trb. Gaja) – trzecia, licząc od Słońca, oraz piąta pod względem wielkości planeta Układu Słonecznego.
Zobaczyć Wszechświat i Ziemia
Zimna ciemna materia
Zimna ciemna materia – rodzaj ciemnej materii.
Zobaczyć Wszechświat i Zimna ciemna materia
Zryw
Zryw (inaczej: drugie przyspieszenie bądź szarpnięcie) – miara zmiany przyspieszenia w czasie.
Zobaczyć Wszechświat i Zryw
Zwykła materia
Planck:zaledwie 4,9% to zwykła materia,26,8% to ciemna materia,68,3% to ciemna energia Zwykła materia – rodzaj materii barionowej, materia zbudowana z atomów pierwiastków chemicznych lub ich jonów, stanowiąca, jak się szacuje na podstawie analiz astrofizycznych, ok.
Zobaczyć Wszechświat i Zwykła materia
2MASS
Drogi Mlecznej znajduje się na środku. 2MASS (ang. Two Micron All-Sky Survey - Przegląd całego nieba na 2 mikronach) – astronomiczny przegląd nieba przeprowadzony w latach 1997-2001.
Zobaczyć Wszechświat i 2MASS
Znany jako Kosmos (astronomia), Kosmos (filozofia), Wszechświat (filozofia).
, Brahmanda, Brahmandapurana, Brookhaven National Laboratory, Buddyzm, Cambridge University Press, Cechowanie (fizyka), Chemia, Christiaan Huygens, Chrześcijaństwo, Ciało doskonale czarne, Ciało niebieskie, Ciało stałe, Ciecz, Ciemna energia, Ciemna materia, Ciepło, Coatlicue, Creatio ex nihilo, Cyceron, Cywilizacja zachodnia, Czas, Czas Plancka, Czas połowicznego rozpadu, Czas snu, Czasoprzestrzeń, Czasoprzestrzeń Minkowskiego, Cząstka, Cząstka elementarna, Cząstka skalarna, Częstość występowania pierwiastków we Wszechświecie, Częstotliwość, Długość fali, Długość fizyczna, De rerum natura, Demokryt, Deuter, Dlaczego istnieje raczej coś niż nic, Droga Mleczna, Druga zasada termodynamiki, Dualizm korpuskularno-falowy, Dylatacja czasu, Edmond Halley, Ekstrapolacja, Ekstrapolacja (matematyka), Elektrodynamika klasyczna, Elektron, Empedokles, Empiryzm, Energia (fizyka), Energia punktu zerowego, Era hadronowa, Era kwarkowa, Era leptonowa, Era materii, Era Plancka, Era promieniowania, Era rejonizacji, Eter (filozofia), Eter (fizyka), Eudoksos z Knidos, Europa, Fałszywa próżnia, Fala, Falsyfikacja, Fantastyka naukowa, Fermiony, Filozofia, Filozofia średniowieczna, Filozofia indyjska, Filozofia przedsokratejska, Filozofia przyrody, Fizyka, Fizyka atomowa, Fizyka cząstek elementarnych, Fizyka jądrowa, Fizyka materii skondensowanej, Fizyka teoretyczna, Fizykalizm, Foton, Gaja (mitologia), Galaktyka, Galaktyka karłowata, Gaz, Gęstość, Gęstość krytyczna (kosmologia), Geometria, Geometria euklidesowa, Geometria nieeuklidesowa, Geometria różniczkowa, Giordano Bruno, Gluon, Gorąca ciemna materia, Gottfried Wilhelm Leibniz, Gram, Grawitacja, Grawitacja kwantowa, Grawiton, Gromada galaktyk, Grupa Lokalna Galaktyk, Grupa SU(2), Gwiazda, Gwiazdy stałe, Hadrony, Hadrony egzotyczne, Hekatajos z Miletu, Hel (pierwiastek), Heliocentryzm, Heraklit, Hierarchia, Hipoteza, Hipoteza rzadkiej Ziemi, Horyzont cząstek, Immanuel Kant, Implozja (fizyka), Inflacja kosmologiczna, Interpretacja, Interwał czasoprzestrzenny, Isaac Newton, Islam, Izotropowość, Jahwe, Jądro atomowe, Język starofrancuski, Jednorodność (fizyka), Jednorodność (kosmologia), Johannes Kepler, Jon, Judaizm, Kalendarz Kosmiczny, Kalevala, Kalpa, Kanada (filozof), Kelwin, Klaudiusz Ptolemeusz, Kondensat Bosego-Einsteina, Kondensat fermionów, Kontrakcja (fonetyka), Kosmiczny Teleskop Hubble’a, Kosmita, Kosmogonia, Kosmologia, Kosmologia fizyczna, Kosmologia obserwacyjna, Kosmonauta, Krzywizna czasoprzestrzeni, Krzywizna krzywej, Kształt Wszechświata, Kwant, Kwantowa teoria pola, Kwark, Kwark dolny, Kwark górny, Kwark t, Kwazar, Kwintesencja (fizyka), Laniakea, Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki, Lód, Lepton (mechanika kwantowa), Leukippos, LHCb, Liczba, Linie spektralne, Lit, Lot kosmiczny, Lukrecjusz, Mahawisznu, Masa (fizyka), Masa relatywistyczna, Masa spoczynkowa, Massachusetts Institute of Technology, Matematyka, Materia (fizyka), Materializm, Mechanika klasyczna, Mechanika kwantowa, Metafizyka klasyczna, Metaliczność, Meteoroid, Metryka Friedmana-Lemaître’a-Robertsona-Walkera, Mezony, Michael Turner, Michio Kaku, Mikołaj Kopernik, Mikrofale, Mikrofalowe promieniowanie tła, Mion, Mit, Mitologia, Mitologia nordycka, Mitologia sumeryjska, Model kosmologiczny, Model Lambda-CDM, Model standardowy, Moment pędu, Nadciekłość, Natura, Nauka, Nauki empiryczne, Nauki formalne, Nauki przyrodnicze, Nauki społeczne, Neutrino, Neutrinowe promieniowanie tła, Neutron, Nieskończoność, Nośniki oddziaływań, Nukleosynteza, Nuklid, Oś czasu dalekiej przyszłości, Ośrodek międzygalaktyczny, Ośrodek międzygwiazdowy, Obrót, Oddziaływania podstawowe, Oddziaływanie, Oddziaływanie elektromagnetyczne, Oddziaływanie słabe, Oddziaływanie silne, Ogólna teoria względności, Opóźnienie Shapiro, Osobliwość (astronomia), Pan (mitologia), Pangu, Panspermia, Para wodna, Paradoks Olbersa, Paralaksa, Parametr spowolnienia, Pęd (fizyka), Pentakwark, Periodyczne warunki brzegowe, Physis, Pierwotna nukleosynteza, Pierwszy poruszyciel, Pion (cząstka), Pitagoras, Planck (misja kosmiczna), Planeta, Planetoida, Planetologia, Plazma, Plazma kwarkowo-gluonowa, Poemat, Pole (fizyka), Pole elektromagnetyczne, Pole Higgsa, Pole skalarne, Pomiar, Powstanie i ewolucja Układu Słonecznego, Pozytonium, Pozytywizm, Pradakszina, Prawa fizyki, Prawa Keplera, Prawa zachowania, Prawo Gaussa (elektryczność), Prawo Hubble’a-Lemaître’a, Prawo natury, Prawo powszechnego ciążenia, Próżnia, Prędkość światła, Problem horyzontu, Promieniowanie, Promieniowanie elektromagnetyczne, Promieniowanie kosmiczne, Proton, Prythiwi, Przemieszczenie (fizyka), Przestrzeń (fizyka), Przestrzeń euklidesowa, Przestrzeń fazowa, Przestrzeń jednospójna, Przestrzeń kosmiczna, Przestrzeń metryczna, Przestrzeń trójwymiarowa, Przesunięcie ku czerwieni, Przyroda, Ptah, Pustka (astronomia), Pył (zanieczyszczenie), Radio, Równania Friedmana, Równania Maxwella, Równanie Einsteina, Równanie różniczkowe cząstkowe, Równoważność masy i energii, Równowaga termodynamiczna, Reakcja jądrowa, Redukcjonizm, Refrakcja, Reguła Pauliego, Religia, Religie abrahamowe, Renormalizacja, Rok świetlny, Rozmaitość, Rozmaitość pseudoriemannowska, Rozmaitość topologiczna, Rzecz sama w sobie, Rzeczywistość, Saadja ben Josef, Słońce, Scientific American, Sean M. Carroll, Sekunda, Seleukos z Seleucji, Siła, Siła elektrodynamiczna, Soczewka, Soczewkowanie grawitacyjne, Spadek swobodny, Spin (fizyka), Stała grawitacji, Stała kosmologiczna, Stała Plancka, Stałe fizyczne, Stan makroskopowy, Stan skupienia materii, Stan wzbudzony, Starożytna Grecja, Starożytny Egipt, Statyczny model Wszechświata, Statystyka Bosego-Einsteina, Stożek świetlny, Stopień swobody (fizyka), Stworzenie świata według Biblii, Sumerowie, Supergromada, Supernowa, Supernowa typu Ia, Symetria (fizyka), Synonim, Szczególna teoria względności, Szereg Fouriera, Tales z Miletu, Taoizm, Taon, Technologia, Tensor metryczny, Teoria fizyczna, Teoria geocentryczna, Teoria oddziaływań elektrosłabych, Teoria stanu stacjonarnego (kosmologia), Teoria strun, Teoria wszystkiego, Teoria względności, Teorie wielkiej unifikacji, Termodynamika, Tetrakwark, The Guardian, Thomas Digges, Tiamat, Topologia, Torus (matematyka), Transformacja Galileusza, Transformacja Lorentza, Translacja (matematyka), Twierdzenie Noether, Twierdzenie o osobliwościach, Twierdzenie Pitagorasa, Układ inercjalny, Układ planetarny, Układ Słoneczny, Układ współrzędnych sferycznych, Uniwersytet Teksański w Austin, Wahadło Foucaulta, Waju, Właściwość chemiczna, Włókno (astronomia), Wedy, Widzialny Wszechświat, Wiek Wszechświata, Wielki Kolaps, Wielki Wybuch, Wielkie Odbicie, Wielkie Rozdarcie, Wieloświat, Wierzenia Azteków, Wilkinson Microwave Anisotropy Probe, Woda, Wodór, Współrzędne współporuszające się, Wszechświat (ujednoznacznienie), Wyjaśnianie, Wymiar (matematyka), Wzór Lorentza, XVII wiek, XVIII wiek, XXI wiek, Yin i yang, Ymir (mitologia), Z(4430), Zasada kopernikańska, Zasada kosmologiczna, Zasada zachowania energii, Zasada zachowania momentu pędu, Zasady antropiczne, Zdarzenie (fizyka cząstek elementarnych), Zdarzenie czasoprzestrzenne, Ziemia, Zimna ciemna materia, Zryw, Zwykła materia, 2MASS.